Çocuklarda Ceza Sorumluluğu ve Yaşa Göre Cezalandırma (TCK m.31)
1) Giriş
Türk Ceza Kanunu’na göre 18 yaşını doldurmamış her birey “çocuk” sayılır. Ancak her çocuk, yaşına ve gelişim düzeyine göre aynı ölçüde ceza sorumluluğuna sahip değildir. Bu nedenle TCK m.31, çocukların yaş aralıklarına göre farklı ceza sorumluluğu rejimleri öngörür.
Çocuk adalet sistemi, cezalandırmadan önce çocuğun davranışlarını yönlendirme kapasitesini ve fiilin anlamını algılama yeteneğini dikkate alır. Yargıtay da kararlarında bu ilkeyi titizlikle uygular.
2) Yaş Aralıklarına Göre Ceza Sorumluluğu Sistemi
-
0–12 yaş: Ceza sorumluluğu yok. Çocuğa yalnızca 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu kapsamında koruyucu–destekleyici tedbirler uygulanabilir.
-
12–15 yaş: Ceza sorumluluğu, çocuğun fiilin anlamını algılayıp algılamadığına ve davranışlarını yönlendirme yeteneğine bağlıdır. Yeterlilik yoksa ceza verilemez; varsa indirimli ceza uygulanır.
-
15–18 yaş: Ceza sorumluluğu vardır; ancak yaş indirimi zorunludur. Ağırlaştırılmış müebbet yerine süreli hapis, diğer cezalarda da yaş indirimi uygulanır.
3) Usul Güvenceleri ve Yargıtay’ın Aradığı Standartlar
Yargıtay, çocuk sanıklarla ilgili yargılamalarda şu hususlara önem verir:
-
Yaş tespiti: Nüfus kaydında şüphe varsa adli tıp raporu ile kemik yaşı tespiti yapılmalı.
-
Algılama–yönlendirme raporu: 12–15 yaş grubunda mutlaka uzman raporu alınmalı; rapor bilimsel ve somut olmalı.
-
Zorunlu müdafi: Çocuğun ifadesi ve sorgusu mutlaka avukat eşliğinde yapılmalı. Müdafisiz alınan beyanlar hükme esas alınamaz.
-
Sosyal inceleme raporu: Çocuğun sosyal çevresi, eğitim durumu ve ihtiyaçları incelenmeli.
-
Gerekçeli yaş indirimi: 15–18 yaş grubunda indirimin nedenleri açıkça belirtilmeli.
-
Tedbir–ceza dengesi: Tedbir kararları somut ve uygulanabilir olmalı.
4) Yaş Aralığına Göre Pratik Uygulama ve Yargıtay Tablosu
Tablo – Çocuklarda Yaş Aralıklarına Göre Ceza Sorumluluğu ve Yargıtay Uygulaması (Uyarlanmış)
| Yaş Aralığı | TCK’daki Düzenleme | Ceza Sorumluluğu Durumu | Uygulama (Mahkeme) | Yargıtay Yaklaşımı | Örnek Olay / Emsal |
|---|---|---|---|---|---|
| 0–12 yaş | TCK m.31/1 | Yok – Ceza verilemez; yalnızca koruyucu–destekleyici tedbir uygulanır | 5395 s. K. kapsamındaki tedbirler | Bu yaş grubuna ceza verilmesi mutlak bozma sebebidir | 11 yaşındaki çocuğa hırsızlık mahkûmiyeti verilmesi → örnek Yargıtay bozma kararı |
| 12–15 yaş (Algılama yok) | TCK m.31/2 ilk cümle | Yok – Fiilin anlam ve sonuçlarını algılamıyorsa ceza verilmez | Uzman raporu ile algılamadığı tespit edilirse koruyucu–destekleyici tedbir | Raporsuz veya soyut raporla ceza verilirse bozma | 14 yaşında çocukta tek satır “sorumlu” raporuna dayalı mahkûmiyet → örnek Yargıtay bozma kararı |
| 12–15 yaş (Algılama var) | TCK m.31/2 ikinci cümle | Var – Ceza sorumluluğu mevcut ama indirimli uygulanır | Ceza miktarı indirimi + seçenek yaptırımlar, HAGB, erteleme | Rapor bilimsel olmalı, sosyal inceleme eklenmeli | 13 yaşında, raporla sorumlu bulunan sanığa indirim + eğitim tedbiri → örnek Yargıtay onama kararı |
| 15–18 yaş | TCK m.31/3 | Var – Ceza sorumluluğu mevcut, indirim zorunlu | Ağırlaştırılmış müebbet yerine süreli hapis; diğer cezalarda yaş indirimi | İndirim gerekçesiz olamaz; bireyselleştirme aranır | 17 yaşında sanığa gerekçesiz indirim → örnek Yargıtay bozma; eğitim planı + zarar giderimi → onama |
5) Uygulamaya Dair Yargıtay’dan Uyarlanmış Örnekler
-
Örnek–1 (0–12 yaş): 11 yaşındaki çocuğun hırsızlık suçundan mahkûm edilmesi, TCK m.31/1’e aykırı olduğu için bozma.
-
Örnek–2 (12–15 yaş, algılama yok): 14 yaşındaki çocuğun yalnızca “yaşına göre sorumlu” şeklindeki soyut rapora dayanılarak mahkûm edilmesi, raporun yetersizliği nedeniyle bozma.
-
Örnek–3 (12–15 yaş, müdafi yok): 13 yaşındaki çocuğun müdafisiz alınan ifadesine dayanılarak mahkûm edilmesi, CMK m.150 ihlali sebebiyle bozma.
-
Örnek–4 (15–18 yaş, gerekçesiz indirim): 17 yaşındaki sanığa yaş indiriminin gerekçesiz uygulanması bozma sebebi.
-
Örnek–5 (15–18 yaş, iyi uygulama): 16 yaşındaki sanığın zarar giderip okul kaydı yaptırması ve denetimli serbestlik planı sunması halinde onama.
6) Sonuç
Çocuk adalet sisteminde yaş, yalnızca kronolojik bir veri değil; çocuğun cezai sorumluluğunu belirleyen en önemli faktördür. TCK m.31’in üç basamaklı yapısı, çocukların gelişim düzeyine uygun adalet anlayışını tesis etmeyi amaçlar. Yargıtay da kararlarında yaş tespiti, algılama–yönlendirme raporu, zorunlu müdafi ve gerekçeli indirim konularında titiz davranır.
Doğru uygulama, hem çocuğun yüksek yararını gözetir hem de hukuki sürecin adil ve sağlıklı işlemesini sağlar.
About Post Author
