TİCARİ İŞLETME REHNİ: KURULUŞU ŞARTLARI VE TARAFLARIN HAKLARI
1. Ticari İşletme Rehninin Tanımı
Ticari işletme rehni, bir ticari işletmenin tüm unsurlarının bir bütün olarak alacaklı lehine teminat altına alınmasıdır.
Bu kavram, 1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu (TİRK)’da düzenlenmiştir.
📌 Önemli Not: Ticari işletme rehni, işletmenin mülkiyetini devretmez; yalnızca işletme üzerinde bir sınırlı ayni hak (rehin hakkı) oluşturur. İşletme faaliyetlerini sürdürmeye devam eder.
Temel özellikleri:
-
İşletme taşınır mallarını kapsar.
-
Tescille birlikte üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilir.
-
Bütün olarak tesis edilir; tek tek mallar üzerinde rehin kurulmaz.
-
Ticari işletmenin devamlılığını korur.
2. Ticari İşletme Rehninin Hukuki Dayanağı
TİRK’in m.1 hükmü:
“Ticari işletme rehnine konu olacak unsurlar, bu Kanun hükümlerine göre tespit ve tescil olunur.”
Hukuki Dayanaklar:
-
1447 sayılı Ticari İşletme Rehni Kanunu
-
Türk Ticaret Kanunu (TTK)
-
İcra ve İflas Kanunu (İİK)
-
İlgili mevzuat (Sınai Mülkiyet Kanunu, Borçlar Kanunu)
3. Ticari İşletme Rehninin Kapsamı
TİRK’e göre, rehnin kapsamına giren unsurlar şunlardır:
| Unsur | Açıklama |
|---|---|
| Ticaret Unvanı ve İşletme Adı | İşletmeyi tanımlayan yasal isimler |
| Menkul İşletme Demirbaşları | Makineler, tezgâhlar, bilgisayarlar |
| Sınai Haklar | Marka, patent, tasarım, faydalı model |
| Kiracılık Hakkı | İşletmenin faaliyet gösterdiği yerdeki kira hakkı |
| Ruhsat ve Lisanslar | Faaliyet izinleri, lisans belgeleri |
| Müşteri Çevresi | İşletmenin kazandığı pazar payı |
📌 Hariç Olanlar:
Para, kıymetli evrak, alacaklar ve taşınmaz mallar ticari işletme rehni kapsamında değildir.
4. Ticari İşletme Rehninin Kuruluş Şartları
Bir ticari işletme rehni kurulabilmesi için şu şartların gerçekleşmesi gerekir:
| Şart | Açıklama |
|---|---|
| Rehin Sözleşmesi | Yazılı olmalı ve noter huzurunda düzenlenmeli |
| Taraflar | Rehin veren (borçlu) ve rehin alan (alacaklı) |
| Tescil | Ticaret siciline ve ticari rehin siciline kayıt zorunludur |
| Teminat Amacı | Mevcut veya doğacak bir borcun güvence altına alınması |
| Sicil İşlemleri | Tescil sonrası ilan yapılması gerekir |
5. Ticari İşletme Rehninin Amacı ve Önemi
Ticari işletme rehni, işletmelerin taşınır mallarını nakde çevirmeden finansman sağlamasına olanak tanır.
Böylece:
-
Kredi alma imkânı artar.
-
İşletmenin sürekliliği korunur.
-
Teminat gösterme süreci basitleşir.
💡 Örnek: Bir tekstil fabrikası, bankadan 10 milyon TL kredi almak için tüm makinelerini ve marka haklarını ticari işletme rehni olarak gösterir.
6. Tarafların Hak ve Yükümlülükleri
A) Rehin Veren (Borçlu)
-
İşletmeyi yönetmeye devam eder.
-
Rehinli mallar üzerinde tasarrufta bulunamaz.
-
Borcu ödedikten sonra rehin kaldırılır.
B) Rehin Alan (Alacaklı)
-
Borç ödenmezse rehinli malların paraya çevrilmesini talep edebilir.
-
İcra dairesi aracılığıyla satış yaptırır.
-
Öncelikli alacak hakkına sahiptir.
7. Ticari İşletme Rehninin Paraya Çevrilmesi
Borç ödenmezse, alacaklı İcra ve İflas Kanunu uyarınca paraya çevrilme yoluna başvurur.
Süreç:
-
Borcun vadesinde ödenmemesi
-
İcra takibinin başlatılması
-
Rehinli malların satışı
-
Alacağın tahsili
8. Uluslararası Karşılaştırma
| Ülke | Düzenleme | Özellikler |
|---|---|---|
| ABD | UCC Article 9 | Taşınır rehni tek tip sistemle kayıt altına alınır |
| Almanya | Sicherungsübereignung | Sahiplik devri yerine güvenlik amacıyla temlik |
| Fransa | Nantissement | Ticari işletme üzerindeki rehin noter ve sicil yoluyla yapılır |
📌 Türkiye’deki sistem Fransa’ya benzese de, kapsam açısından ABD’deki UCC sistemine göre daha sınırlıdır.
9. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Sicil karmaşası: Ticaret sicili ile rehin sicilinin ayrı olması işlemleri uzatır.
-
Kapsam belirsizliği: Hangi unsurların rehnedilebileceği konusunda uyuşmazlıklar çıkabilir.
-
Finans kurumlarının çekingenliği: Bazı bankalar ticari işletme rehni yerine taşınmaz ipoteğini tercih eder.
10. Çözüm Önerileri
-
Tek tip rehin sicili sistemi kurulmalı.
-
Elektronik tescil ve ilan sistemi geliştirilmeli.
-
Kapsamın netleştirilmesi için kanun değişikliği yapılmalı.
-
Bankalarla işletmeler arasında standart rehin sözleşmeleri hazırlanmalı.
11. Örnek Uygulama Senaryosu
Durum: Bir yazılım şirketi, Ar-Ge projelerini finanse etmek için yatırımcıdan 2 milyon TL kredi almak istiyor.
Çözüm: Şirket, marka haklarını, yazılım lisanslarını ve kiracılık hakkını ticari işletme rehni olarak gösteriyor.
Sonuç: Kredi sağlanıyor, şirket projelerini tamamlıyor ve borcunu ödeyerek rehni kaldırıyor.
Sonuç
Ticari işletme rehni, özellikle nakit sıkışıklığı yaşayan işletmeler için hayati bir finansman aracıdır. Doğru uygulanması halinde hem işletme sahibinin hem de alacaklının menfaatlerini korur. Ancak uygulamada karşılaşılan sorunların çözülmesi, sistemin daha etkin çalışmasını sağlayacaktır.
About Post Author
