Ortaklık Yapısının İncelenmemesi Hangi Hukuki Sonuçları Doğurur? Gerçek Ortaklar Nasıl Tespit Edilir?
1. Giriş: Kağıt Üzerindeki Ortaklar mı, Karar Vericiler mi?
Şirket devralmaları, birleşmeler veya stratejik yatırımlar yapılırken yalnızca finansal tablolar, sözleşmeler veya fiziksel varlıklar incelenir. Ancak çoğu zaman atlanan hayati bir unsur vardır: Ortaklık yapısı.
Bir şirketin yasal ortaklık yapısı ile gerçek kontrol eden kişiler (beneficial owners) arasında ciddi farklar olabilir. Bu fark göz ardı edilirse, işlem sonrası şaşırtıcı gelişmeler yaşanabilir:
Örneğin söz hakkı olmayan pasif bir ortak, hisselerin arkasındaki karar verici olabilir. Ya da hissedar gibi görünen biri, aslında bir “emanetçi” olabilir.
Bu makalede, ortaklık yapısının neden incelenmesi gerektiğini, inceleme yapılmazsa doğabilecek hukuki sonuçları, gerçek ortakların nasıl tespit edileceğini ve kurgusal bir örnek olay üzerinden doğabilecek riskleri ele alacağız.
2. Ortaklık Yapısının Anlamı Nedir?
Hukuki Ortak (Yasal Ortak):
Şirketin ticaret sicilinde, pay defterinde veya imza sirkülerinde yer alan, resmi olarak ortak sıfatını taşıyan kişidir.
Gerçek Ortak (Beneficial Owner):
Şirket üzerinde fiili hâkimiyet kuran, kâr payı elde eden, karar mekanizmalarını yönlendiren gerçek kişidir.
Bazen bu kişiler perde arkasında kalır, resmi belgelerde yer almaz.
3. Ortaklık Yapısı İncelenmezse Ne Gibi Hukuki Riskler Doğar?
| Risk Türü | Açıklama |
|---|---|
| Hileli Pay Devri | Gerçek karar verici saklanabilir, pay devri görünürde olur ama fiilen etki etmez. |
| Emanetçi Ortaklık | Başkasının adına hissedar görünen kişi, fiilen iradesini kullanmaz. |
| Kontrol Edilemeyen Ortaklık | Şirket içinde farklı gruplar arasında gizli anlaşmalar varsa, yatırımcı kontrolü kaybeder. |
| Suç Geliri Aklaması Riski | Ortaklık yapısı şeffaf değilse kara para aklama ve MASAK incelemesi gündeme gelebilir. |
| Pay Sahipliği Anlaşmazlıkları | Gerçek ortaklığı ispat edemeyen kişiler, şirkette hak talep edemezler veya dava açamazlar. |
4. Gerçek Ortaklar Nasıl Tespit Edilir?
1. Ticaret Sicil Kaydı İncelemesi
Ortaklar, pay oranları ve sermaye katkıları resmi belgelerden kontrol edilmelidir. Ancak bu sadece başlangıçtır.
2. Pay Defteri ve Genel Kurul Tutanakları
Ortakların hisse devri, temsili ve karar alma süreçlerindeki rolleri detaylı incelenmelidir.
3. Mali Hareket Takibi
Gerçek ortak çoğu zaman para akışlarında ortaya çıkar. Sermaye artışına katkı sağlayan ya da şirkete kredi veren kişiler kim?
4. Gayriresmî Yönetim İlişkileri
Kim hangi kararları etkiliyor? Kim fiilen çalışanları yönlendiriyor? E-posta trafiği, toplantı tutanakları, vekâlet ilişkileri bu konuda yol gösterir.
5. Sözlü Tanıklık ve İtiraflar
Özellikle aile şirketlerinde veya küçük ölçekli firmalarda ortaklık ilişkileri bazen yazılı değil, sözlü olur. Bu durumun ortaya çıkarılması için beyanlara dikkat edilmelidir.
6. Uygulamada Beneficial Owner Beyanı
MASAK ve finans kuruluşları, 2021’den itibaren şirketlerin gerçek faydalanıcı bilgisini talep etmektedir. Bu beyanlar, gerçek ortakları tespit açısından önemli kaynaklardır.
5. Kurgu Olay: “Z Yatırım A.Ş. – D Ltd. Satın Alması”
Olay Özeti:
Z Yatırım A.Ş., veteriner ürünleri sektöründe faaliyet gösteren D Ltd.’yi satın alır. Satın alma öncesinde yalnızca şirketin ticaret sicil kayıtları incelenir. Şirket ortağı olarak Ahmet D. görünmektedir.
Satın Alma Sonrası Gelişmeler:
-
Kontrol Kimde?
Satın alma sonrası tüm operasyonları yönlendiren kişi, resmi ortak olmayan Mehmet K.’dır. Personel, tedarikçiler ve müşteriler tüm kritik kararlarda onu muhatap almaktadır. -
Emanetçilik İddiası:
Ahmet D., hisselerin tamamının Mehmet K.’ya ait olduğunu, yalnızca “emanetçi” olarak kayıtlarda yer aldığını ifade eder. -
Yeni Ortaklık Krizi:
Mehmet K., alım sözleşmesini tanımadığını, Z’nin şirkette hiçbir söz hakkı olmadığını savunarak yeni bir ortaklık ilan eder. Şirket içindeki kontrol karışır. -
Mahkeme Süreci:
Z, pay devrinin iptali için dava açar. Ancak resmi kayıtlara güvenerek hareket ettiği için “hata” sorumluluğu kendisine yüklenir.
Hukuki Sonuç:
-
Z Yatırım A.Ş., gerçek ortaklık yapısını araştırmadan işlem yaptığı için, ortaklık krizine girmiştir.
-
Ticaret sicilindeki kayıt, görünürde yeterli olmakla birlikte, fiili ortaklık ilişkisini açıklamadığından, şirket kontrolünü kaybetmiştir.
-
Sözleşmede gerçek ortaklara ilişkin taahhüt alınmadığı için Z’nin tazminat veya iptal hakkı zayıflamıştır.
6. Sözleşmesel Koruma Mekanizmaları
1. Gerçek Ortak Beyanı
Satıcıdan, şirketin gerçek faydalanıcılarını ve karar vericilerini beyan etmesi istenmelidir.
2. Gizli Ortaklık İhlali Maddesi
Satıcının, görünmeyen herhangi bir ortaklık ilişkisini gizlemesi hâlinde sözleşmenin feshedilebileceği açıkça belirtilmelidir.
3. Pay Devri Onayı
Şirket pay devrinin yalnızca genel kurul onayı ile yapılabileceği, emanetçilik gibi uygulamalara açıkça karşı çıkıldığı sözleşmede yer almalıdır.
4. Tazminat ve Sözleşme İhlali
Gerçek ortaklık durumunun gizlenmesi, aldatma olarak değerlendirilmeli ve tazminat yükümlülüğü doğurmalıdır.
7. Ortaklık Yapısı İnceleme Kontrol Listesi
| İncelenecek Alan | Kontrol Aracı |
|---|---|
| Ticaret sicili | MERSİS, Türkiye Ticaret Sicili |
| Pay defteri ve imza sirküleri | Şirket dosyası |
| Genel kurul kararları | Karar defterleri |
| Banka hesaplarına erişim yetkileri | Finansal kayıtlar |
| E-posta trafiği ve yönetim şeması | İç yazışmalar |
| MASAK gerçek faydalanıcı beyanı | Şirket beyan dosyası |
8. Sonuç: Ortaklığı Görmeden İlişki Kurmayın
Bir şirketin yalnızca görünürdeki ortaklarına güvenerek işlem yapmak, ticari öngörü eksikliğidir.
M&A sürecinde veya yatırım kararlarında ortaklık yapısının net ve şeffaf olmaması;
-
kontrol kaybına,
-
hukuki ihtilaflara,
-
sözleşme fesihlerine,
-
yatırımın değersizleşmesine yol açabilir.
Gerçek ortak tespiti, ticari başarı kadar hukuki güvenliğin de temelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
