Şirket Devirlerinde Gizli Borçlar Nasıl Tespit Edilir? Hukuken Kim Sorumlu Olur?
1. Giriş: “Satın Alınan Şirket mi, Yoksa Bilinmeyen Riskler mi?”
Şirket devirleri, ticari hayatın dinamikleri içinde sıklıkla başvurulan bir büyüme ve yeniden yapılanma stratejisidir. Ancak bu strateji, sadece hedef şirketin mevcut bilançolarına değil, geçmişte yapılmış ve henüz görünmeyen işlemlerine, yani gizli borçlarına da odaklanmayı zorunlu kılar. Peki, bu tür borçlar nasıl tespit edilir? Tespit edilemediğinde hukuki sorumluluk kimdedir?
Bu makalede, gizli borçların mahiyetini, tespit yollarını, sözleşmesel önlemleri ve sorumluluk zincirini hem teorik hem de kurgu bir örnekle detaylı biçimde inceleyeceğiz.
2. Gizli Borç Nedir?
Gizli borç, şirket kayıtlarında yer almayan veya eksik beyan edilen, ancak ileride hukuki, mali veya idari bir yükümlülük doğurması muhtemel olan yükümlülük türüdür.
Örnek Gizli Borç Türleri:
-
Geçmiş dönem SGK prim eksikleri,
-
Eksik vergilendirme veya hatalı beyanlar,
-
Henüz açılmamış ancak doğmuş işçi alacakları,
-
Unutulmuş tedarikçi borçları,
-
Devam eden ancak açıklanmayan dava veya icra takipleri,
-
Eksik karşılık ayrılmış garantiler,
-
İhlal edilmiş lisans anlaşmaları veya sözleşmeye bağlı cezalar.
3. Teorik Çerçeve: Sorumluluk Ne Zaman ve Kime Ait?
A) Basiretli Tacir İlkesi (TTK m.18)
Alıcı, satın aldığı işletmeyi detaylı incelemekle yükümlüdür. “Ben bilmiyordum” savunması, basiretli tacirden beklenen özeni göstermediği takdirde kabul görmez.
B) Sözleşme Öncesi Sorumluluk (Culpa in Contrahendo)
Satıcı, müzakere aşamasında dürüst davranmak ve bilgileri gizlememekle yükümlüdür. Bilerek bilgi saklayan satıcı, doğan zararları tazmin etmekle yükümlü hale gelebilir.
C) TBK m.222 – Ayıpların Bilinmesi veya Bilinmesi Gerekliliği
Eğer alıcı, gerekli incelemeyi yapmamışsa ve borç tespit edilebilecek durumda idiyse, bu ayıp “bilinebilir” kabul edilir ve satıcının sorumluluğu ortadan kalkabilir.
4. Gizli Borçlar Nasıl Tespit Edilir?
1. Hukuki İnceleme (Legal Due Diligence)
Satın alma öncesi yapılacak en kritik işlem, şirketin tüm sözleşmelerinin, vergi durumunun, dava portföyünün ve SGK yükümlülüklerinin detaylıca incelenmesidir. Bu işlem sırasında uzman hukukçular ve mali müşavirlerden oluşan bir ekip görev almalıdır.
2. Vergi ve SGK Yazışmaları
Vergi dairesinden ve SGK’dan alınacak resmi yazılarla geçmiş dönem borç sorguları yapılmalı, herhangi bir yapılandırma, vergi affı ya da uzlaşma olup olmadığı denetlenmelidir.
3. Beyanname ve Defter Uyumu
Vergi beyannameleri ile muhasebe kayıtları karşılaştırılarak, düşük gösterilen gelir, gizlenen fatura, geciktirilmiş amortisman gibi vergi kaynaklı gizli yükümlülükler açığa çıkarılabilir.
4. Dava ve Takip Taraması
UYAP üzerinden şirket adına açılmış ya da şirketin taraf olduğu tüm hukuk, iş, icra, vergi davaları tespit edilmeli; henüz sonuçlanmamış dosyalar detaylı olarak incelenmelidir.
5. İşçi Bordroları ve Personel Talepleri
İşçilerin maaş bordroları, yıllık izin kayıtları, kıdem hesaplamaları ve fazla mesai ödemeleri titizlikle gözden geçirilmelidir. Bu tür haklar yıllar sonra davaya konu olabilir.
6. Teminat ve Kefalet Sözleşmeleri
Şirketin üçüncü kişiler adına verdiği teminatlar, ipotekler, aval ve kefaletler, devralan şirketin dolaylı yükümlülüğü haline gelebilir.
5. Kurgu Olay: “G A.Ş. – N Yazılım Satın Alması”
Olayın Özeti:
G A.Ş., dijital sağlık hizmetleri alanında faaliyet gösteren “N Yazılım Ltd.”’yi satın almak ister. Süreç zaman baskısı altında ilerler. Alıcı taraf, sınırlı bir mali inceleme yapar; hukuki denetim ise yalnızca ticaret sicili ve birkaç sözleşmeyle sınırlı kalır.
İşlem Sonrası Ortaya Çıkan Gizli Borçlar:
-
SGK Prim Borçları:
3 yıl boyunca eksik bildirilen sigorta primleri nedeniyle SGK tarafından 900.000 TL tahakkuk ettirilir. -
İşçi Alacakları:
2 eski çalışan, geçmişe dönük kıdem tazminatı ve fazla mesai ödemeleri için toplamda 1,4 milyon TL’lik dava açar. Davalar kazanılır. -
Kefalet Sürprizi:
N, başka bir grup şirketi için banka kefili olmuştur. 1,2 milyon TL’lik kredi ödemesi aksayınca banka devralan şirkete başvurur.
Hukuki Değerlendirme:
-
Alıcı (G A.Ş.), gerekli hukuki incelemeyi yapmadığı için basiretli tacir ilkesi kapsamında sorumlu görülür.
-
Satıcı, SGK prim borcunu bilmesine rağmen açıklamadığı için kısmen sözleşme öncesi sorumluluk (culpa in contrahendo) ilkesine göre tazminat ödemekle yükümlü tutulur.
-
Sözleşmede tazminat ve garanti hükümleri eksik olduğundan, alıcı taraf sadece sınırlı koruma elde eder.
6. Gizli Borçlara Karşı Sözleşmesel Önlemler
1. Beyan ve Taahhüt (Representations and Warranties)
Satıcının; borçsuzluk, dava yokluğu, SGK uyumu, vergi beyanı gibi konularda açık beyanlarda bulunması istenmelidir.
2. Tazminat Şartları
Gizli borcun doğması halinde, doğrudan satıcıyı sorumlu kılacak özel tazminat hükümleri yer almalıdır.
3. Escrow Mekanizması
Satın alma bedelinin bir kısmı belirli bir süre escrow (emanet) hesapta tutulur; borç doğarsa buradan mahsup yapılır.
4. Süreli Sorumluluk
Satıcının sorumluluğunun ne kadar süreyle devam edeceği açıkça belirtilmelidir (örneğin 2 yıl boyunca vergi borçlarından).
7. Sonuç: Bilinmeyen Borç, En Pahalı Bedeldir
Gizli borçlar, satın alınan şirketin gerçek değerini tehdit eden en ciddi risklerin başında gelir. Bu borçların varlığı, sadece işlem maliyetini değil, alıcının ticari bütünlüğünü de tehdit edebilir. Bu nedenle;
-
Satın almadan önce detaylı hukuki ve mali inceleme yapılmalı,
-
Sözleşmelere koruyucu hükümler mutlaka eklenmeli,
-
Satıcının beyanı alınmalı, beyana aykırılık halinde yaptırımlar açıkça yazılmalıdır.
Unutulmamalıdır ki, gizli kalan her borç, gelecekteki büyük bir sorumluluğa dönüşebilir. Ve bu sorumluluk, çoğu zaman satıcının değil, “görmeden alan” alıcının omuzlarına yüklenir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
