Sebepsiz Zenginleşme Davası Nedir? TBK m.77
Giriş
Borçlar Hukuku’nun temel prensiplerinden biri, bireylerin haklı bir sebep olmadan malvarlıklarını artırmalarının hukuk düzeni tarafından korunmamasıdır. Türk Borçlar Kanunu’nun 77. maddesi bu ilkeye dayanarak “sebepsiz zenginleşme” müessesesini düzenler. Bu makalede, TBK m.77 ışığında sebepsiz zenginleşme davasının unsurları, şartları, uygulama alanları ve örnek olaylarla pratikte nasıl işlediği ayrıntılı biçimde açıklanacaktır.
1. Sebepsiz Zenginleşmenin Tanımı (TBK m.77)
Türk Borçlar Kanunu m.77’ye göre:
“Haklı bir sebep olmaksızın bir başkasının malvarlığından kendi malvarlığına bir kazanç sağlayan kişi, bu kazancı geri vermekle yükümlüdür.”
Bu maddeyle amaçlanan, hukuken geçerli bir neden olmaksızın bir başkasının zararına zenginleşen kişiden bu kazancın iadesini sağlamaktır. Zenginleşen kişi ister gerçek, ister tüzel kişi olabilir.
2. Sebepsiz Zenginleşme Davasının Şartları
Sebepsiz zenginleşme davasının açılabilmesi için şu dört unsurun bir arada bulunması gerekir:
1. Zenginleşme
Davalının malvarlığında artış olması gerekir. Bu artış para, mal, hak ya da hizmet şeklinde olabilir.
2. Malvarlığı Azalması
Davacının malvarlığında bu zenginleşme karşılığında bir eksilme yaşanmalıdır.
3. Nedensizlik
Zenginleşmenin haklı bir hukuki nedene dayanmaması gerekir. Bu noktada sözleşme, bağışlama, kanun gibi nedenlerin bulunmaması gerekir.
4. Zenginleşmenin Devam Etmesi
Zenginleşmenin halen mevcut olması gerekir. Eğer zenginleşme ortadan kalktıysa iade mümkün olmayabilir.
3. Uygulama Alanları
Sebepsiz zenginleşme, çok geniş bir uygulama alanına sahiptir. Bu tür davalar, özellikle aşağıdaki durumlarda sıkça karşımıza çıkar:
-
Yanlışlıkla ödeme yapılması (fazla havale, iki kez ödeme)
-
Geçersiz sözleşmeye dayalı yapılan ödemeler
-
İptal edilen nikâh nedeniyle alınan hediyelerin iadesi
-
Hatalı icra takibi sonucu tahsilat
-
Feshedilen hizmet sözleşmesinde fazla ücret ödenmesi
4. Örnek Olay: Hatalı Havale
Senaryo: Müşteri A, banka işlemi sırasında yanlışlıkla B kişisinin hesabına 20.000 TL havale eder. B bu parayı çeker ve kullanır. A ise fark ettiğinde bankaya ve B’ye başvurur.
Bu olayda:
-
B kişi zenginleşmiştir,
-
A kişinin malvarlığında azalma olmuştur,
-
Arada hukuken geçerli bir sözleşme, borç ilişkisi ya da bağışlama yoktur,
-
Zenginleşme halen mevcut ya da izlenebilir nitelikteyse dava açılabilir.
Bu durumda A, TBK m.77’ye dayanarak sebepsiz zenginleşme davası açabilir.
5. Sebepsiz Zenginleşme ile Diğer Davaların Farkı
a) Haksız fiil ile farkı:
Sebepsiz zenginleşmede haksız fiil gibi kusur aranmaz. Önemli olan, bir kazanç sağlanması ve bunun haklı bir sebebe dayanmamasıdır.
b) Sözleşmeye dayalı dava ile farkı:
Sebepsiz zenginleşme, sözleşmesel ilişki bulunmayan hallerde gündeme gelir. Taraflar arasında geçerli bir sözleşme varsa, dava konusu sözleşmeye göre yürütülmelidir.
6. Sebepsiz Zenginleşmede İspat Yükü
Davacı, dört temel unsuru (zenginleşme, malvarlığı azalması, neden yokluğu, zenginleşmenin devamı) ispat etmek zorundadır. Ancak, para transferi, yazışmalar, banka dekontları, tanık beyanları gibi deliller kullanılabilir.
7. Geri Verme Yükümlülüğünün Sınırları (TBK m.78)
TBK m.78 uyarınca, zenginleşen kişi, dürüstlük kuralına göre zenginleşmeyi ne ölçüde koruduysa o kadarını iade eder. Örneğin: aldığı parayla zorunlu harcamalarını yaptıysa, bu miktarı geri vermek zorunda olmayabilir.
Bu maddeyle, zenginleşenin iyi niyetli olması durumunda daha adil bir denge kurulması amaçlanmıştır.
8. Zamanaşımı Süresi
TBK m.82’ye göre sebepsiz zenginleşme davalarında zamanaşımı süresi:
-
Davacının zenginleşmeyi ve zenginleşenin kim olduğunu öğrendiği tarihten itibaren iki yıl,
-
Her hâlükârda on yıl olarak belirlenmiştir.
9. Uygulamada Karşılaşılan Sorunlar
-
Zenginleşmenin varlığını ispat etmekte güçlük yaşanabilir.
-
Zenginleşen kişinin parayı başka amaçlarla harcaması durumunda iade zorlaşabilir.
-
Geçersiz sözleşmelerde hangi tarafın ne kadar zenginleştiği tartışmalıdır.
10. Pratik Örnek: İptal Edilen Düğün
Senaryo: Aileler arası nişan organizasyonu yapılır. Nişan bozulduktan sonra A kişisi, B’ye 30.000 TL değerinde altın takmıştır. B, nişan bozulsa da altınları iade etmez.
Açılacak dava, TBK m.77 uyarınca sebepsiz zenginleşme davasıdır. Zira nişan artık sona ermiştir, dolayısıyla hediyelerin hukuki dayanağı kalmamıştır. Davacı A, hediyelerin iadesini talep edebilir.
11. Davanın Açılacağı Mahkeme
Sebepsiz zenginleşmeye dayalı alacak davaları, genel hükümler çerçevesinde:
-
Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülür.
-
Yetkili mahkeme, davalının yerleşim yeri mahkemesidir.
Sonuç
Sebepsiz zenginleşme kurumu, hukukun hakkaniyet ilkesine dayanarak, bireylerin haksız kazanç elde etmelerini engellemeye çalışır. Özellikle yanlışlıkla yapılan ödemeler, geçersiz sözleşmeler, iptal edilen ilişkilere dair işlemler bu davaların temelini oluşturur.
Davacıların zamanaşımı sürelerine dikkat etmeleri, ispat araçlarını sağlam tutmaları ve zenginleşmenin hukuki temelinin gerçekten bulunmadığını açıkça ortaya koymaları gerekmektedir.
About Post Author
