Demirbaş Listesi ile Muhasebe Kayıtları Uyumlu mu? Kaybolmuş veya Eksik Envanter Hukuki Sonuç Doğurur mu?
Giriş
Yatırımcılar bir şirkete ortak olmadan veya devralmadan önce, şirketin mali verilerini analiz ederken yalnızca kârlılık oranlarına ya da borç-alacak dengesine değil, aynı zamanda şirketin sahip olduğu fiziki varlıkların (demirbaşların) envanterine ve muhasebe kayıtlarıyla uyumuna da odaklanmak zorundadır. Çünkü demirbaşların eksikliği veya kaybı, malvarlığı tahribi, zimmet, güveni kötüye kullanma, vergi usulsüzlüğü, hatta dolandırıcılık gibi ciddi hukuki riskleri beraberinde getirebilir.
Bu yazıda, due diligence sürecinde demirbaş envanteri ile muhasebe kayıtları arasındaki uyumun nasıl analiz edilmesi gerektiği ve eksikliklerin doğurabileceği hukuki sonuçlar hem teorik hem pratik açıdan ele alınacaktır.
1. Demirbaş Nedir ve Hangi Belgelerle İzlenir?
Demirbaş, işletmenin faaliyeti için gerekli olan ve birden fazla dönem boyunca kullanılabilen fiziki varlıklardır. Örneğin:
-
Bilgisayarlar, yazıcılar
-
Mobilyalar
-
Makine ve ekipmanlar
-
Araçlar
-
Tesisatlar
Bu varlıklar Demirbaş Defteri, Amortisman Cetveli, Zimmet Fişleri, Depo Giriş-Çıkış Kayıtları ve muhasebe defterleri ile izlenir. Bu belgeler arasındaki uyumun sağlanması hem vergi hem de ticari hukuk bakımından zorunludur.
2. Muhasebe Kayıtlarında Demirbaşların Yeri
Vergi Usul Kanunu’na göre, demirbaşların edinimi, amortisman uygulamaları ve hurdaya çıkarılması muhasebe sisteminde kayıt altına alınmalıdır.
-
Aktif kıymet olarak kaydedilmeli
-
Amortisman ayrılmalı
-
Satış, kayıp veya hurda durumunda muhasebeleştirme yapılmalı
Muhasebe kayıtlarında yer aldığı halde fiziken bulunmayan demirbaşlar, özellikle yatırımcı açısından değerleme hatası ve maliyetli risk oluşturur.
3. Due Diligence Sürecinde Demirbaş ve Envanter Uyumu Nasıl Denetlenir?
a. Fiziki Envanter Sayımı
-
Depo, ofis, fabrika gibi lokasyonlarda yerinde tespit
-
Mevcut demirbaşın seri numarası ve etiketi kontrolü
b. Kayıt Karşılaştırması
-
Demirbaş listesi ile muhasebe defteri karşılaştırılır
-
Kayıtlarda olup fiziken olmayanlar ve fiziken mevcut olup kayıtlarda olmayanlar not edilir
-
Zimmet fişleri incelenir (çalışana tahsisli varlıklar için)
c. Eksik veya Kaybolmuş Varlıkların Sorgulanması
-
Neden envanterde olmadığı sorulmalı
-
Satıldıysa satış faturasının ibrazı
-
Hurda ise imha tutanağı
4. Örnek Olay
Durum: Bir teknoloji şirketini satın almak isteyen yatırımcı, due diligence sürecinde 150 adet dizüstü bilgisayarın demirbaş listesinde kayıtlı olduğunu, ancak fiziki tespitte yalnızca 92 adedinin bulunduğunu fark eder. Şirket yönetimi, geri kalan cihazların “eski çalışanlara zimmetlendiğini” ve “kayıp zimmet formlarının” olduğunu belirtir.
Hukuki Risk:
-
Kayıp cihazlar için güveni kötüye kullanma suçu oluşabilir.
-
Muhasebe kayıtları hatalı olduğundan vergi cezası riski doğar.
-
Yatırımcıya satılan şirketin aktifinde olmayan varlıklar gösterilmiştir; bu durum sözleşmeye aykırılık ve hileli işlem olarak değerlendirilebilir.
-
Eğer zarar bilinerek gizlendiyse, bu durum ihlalle sonuçlanan yatırım sözleşmesine karşı dava sebebi olabilir.
5. Kaybolmuş veya Eksik Demirbaşların Hukuki Sonuçları
a. Ceza Hukuku Açısından
-
TCK m.155 kapsamında güveni kötüye kullanma
-
Şirket yöneticisinin kasıtlı işlem yapması hâlinde zimmet veya dolandırıcılık
-
Zimmetli varlığın yok olması hâlinde ilgili personel hakkında cezai soruşturma
b. Vergi Hukuku Açısından
-
Kayıt dışı satış veya kayıplarda usulsüzlük cezası
-
Amortisman uygulamasında sahte kayıt varsa vergi ziyaı cezası
c. Ticaret Hukuku Açısından
-
Gerçek olmayan aktif değerin beyanı nedeniyle yatırımcının yanıltılması
-
Satış sözleşmesinde malvarlığının yanlış beyanı hâlinde ayıplı devir
-
Hisse devri sonrası sözleşmenin feshi veya tazminat talepleri gündeme gelebilir
6. Yatırımcı Açısından Tavsiyeler
-
Fiziki envanter sayımı bağımsız uzmanlar ile yapılmalıdır.
-
Tespit edilen eksiklikler sözleşmeye özel hüküm olarak eklenmeli:
-
“Satıcı, demirbaş listesinde eksik olan cihazların kendisine ait olduğunu kabul eder ve yatırımcıya karşı tüm sorumluluğu üstlenir.”
-
-
Eksik demirbaşlara ilişkin olarak satın alma fiyatı revize edilmeli veya escrow hesabı ile güvence sağlanmalıdır.
-
Riskli demirbaşlar için teminatlı sigorta istenmelidir.
7. Satıcı Şirket Açısından Tedbirler
-
Demirbaş defterlerinin güncellenmesi
-
Fiziki envanterlerin düzenli sayımı ve raporlanması
-
Zimmet sisteminin dijitalleştirilmesi
-
İmha edilen veya hurdaya çıkarılan varlıklar için resmi tutanak düzenlenmesi
-
Şirket içi eğitimle personelin zimmetli cihazlara karşı sorumluluğunun anlatılması
8. Sonuç
Demirbaş listesi ile muhasebe kayıtları arasındaki uyum, yalnızca iç denetim açısından değil, yatırım kararlarının güvenilirliği bakımından da son derece kritiktir. Eksik veya kaybolmuş envanterler, yatırım sonrası taraflar arasında uyuşmazlıklara, cezai sorumluluklara ve mali zararlara neden olabilir. Bu nedenle yatırımcılar, due diligence sürecinde muhasebe kayıtlarını fiziki varlıklarla çapraz denetlemeli; şeffaf, belgelere dayalı, detaylı bir inceleme süreci yürütmelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
