Kamuya Olan Yükümlülüklerde Zaman Aşımı Riski Nasıl Hesaplanır?

GİRİŞ

Kamu alacakları; vergi, sosyal güvenlik primi, idari para cezaları gibi yükümlülükleri kapsar ve bu alacakların devlet tarafından takibi belirli hukuki sürelere tabidir. Bu sürelerin sonunda kamu alacakları, yasal anlamda “zaman aşımına” uğrayabilir. Ancak uygulamada zaman aşımı hesaplaması, salt takvim üzerinden değil, her bir işlem türünün süreci ve kesici/yenileyici nedenlerle birlikte değerlendirilir. Bu nedenle yatırım ve due diligence süreçlerinde şirketin kamuya olan borçlarında zaman aşımı riskinin teknik olarak analiz edilmesi büyük önem taşır.

Bu makalede, vergi ve SGK borçlarına ilişkin tahsil zaman aşımı süreleri, zaman aşımını kesen ve durduran işlemler, raporlamada dikkat edilmesi gereken hususlar ve bir örnek olay üzerinden pratik değerlendirme sunulacaktır.

---

1. Tahsil Zaman Aşımı Nedir? Hukuki Dayanak ve Tanım

a. Vergi Alacakları Açısından

213 sayılı Vergi Usul Kanunu (VUK) m. 102-104 hükümleri çerçevesinde zaman aşımı iki başlıkta incelenir:

• Tarh zaman aşımı (m.114): Vergi alacağının doğduğu yılı izleyen yılın başından itibaren 5 yıldır.

• Tahsil zaman aşımı (m.102): Tahakkuk eden verginin tahsil edilmesi için gerekli süre 5 yıldır.

Örnek: 2020 yılında tahakkuk eden bir vergi borcu, 2025 yılının sonunda zaman aşımına uğrar.

b. SGK Borçları Açısından

5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’na göre:

• Prim borçlarında tahsil zaman aşımı süresi 10 yıldır. (m.93)

• İş kazası ve meslek hastalığından doğan rücu alacakları için de 10 yıl geçerlidir.

---

2. Zaman Aşımını Kesintiye Uğratan ve Duraklatan İşlemler

a. Vergi Alacaklarında

VUK m.103’e göre tahsil zaman aşımı:

• Haciz işlemi yapılması,

• Ödeme emri gönderilmesi,

• Cebren tahsil işlemi yapılması (örneğin malvarlığına satış),

• Borçlu tarafından borcun taksitle ödenmeye başlanması
  gibi nedenlerle kesilir. Kesilme tarihinden itibaren süre yeniden başlar.

b. SGK Alacaklarında

5510 sayılı Kanun uyarınca SGK borçlarının zaman aşımı da:

• Takip işlemi (haciz, icra takibi),

• Ödeme planı yapılması,

• Mahkemeye başvurma,

• Borç yapılandırması
  ile kesintiye uğrar ve süre sıfırlanır.

---

3. Due Diligence Sürecinde Zaman Aşımı Risk Analizi Nasıl Yapılır?

Şirket satın alması veya birleşmesi gibi işlemlerde kamu borçlarının “zaman aşımına uğramış görünse de fiilen takipte olup olmadığı” araştırılır.

a. Bilançoda Zaman Aşımı Bekleyen Borçlar

Özellikle aşağıdaki kalemler detaylı incelenmelidir:

• Tahsili gecikmiş vergi borçları

• İdari para cezaları (örneğin usulsüzlük cezaları)

• SGK prim farkı ve iş kazası kaynaklı cezalar

• Trafik cezaları, belediye borçları gibi diğer kamu borçları

b. Riskli Durumlar

Aşağıdaki durumlar zaman aşımı riskini artırır:

• Borç var, ancak hiç tahsil işlemi yapılmamış

• Sadece “ödeme emri” gönderilmiş ama haciz uygulanmamış

• Yapılandırma yapılmış ama taksitler aksatılmış

• Borç, vergi dairesi tarafından unutulmuş ancak resmi olarak silinmemiş

---

4. Örnek Olay: X A.Ş.’nin Vergi Borcu ve Zaman Aşımı Raporu

Durum:

X A.Ş., 2018 yılında tahakkuk eden 275.000 TL’lik kurumlar vergisi borcunu ödememiştir. 2019 yılında ödeme emri gönderilmiş, ancak şirket herhangi bir ödeme yapmamıştır. 2020 yılında ise hiçbir işlem yapılmamış, sadece e-devlet ekranında borç görünmektedir.

İnceleme:

• 2019’da ödeme emri gönderilmiş → Zaman aşımı kesildi

• 2020-2023 arası hiçbir işlem yapılmamış

• Süre, 2019’dan itibaren yeniden başlamış → Tahsil zaman aşımı 2024 sonunda dolacak

Raporlama:

“Zamanaşımına uğramasına 1 yıl kalan kamu borcu bulunmaktadır. Son 4 yıldır cebren tahsil işlemi yapılmadığı için risklidir. Yatırımcı açısından bu borcun tahsili durumunda geçmiş yıllara ait ceza, faiz ve haciz işlemleri gündeme gelebilir.”

---

5. Uygulamada Zaman Aşımı Riskinin Raporlanmasında Dikkat Edilecek Noktalar

---

6. Zaman Aşımı Tartışmalı Durumlar: “Unutulmuş Borçlar” Ne Anlama Gelir?

Bazı şirketlerde kamu borçlarının tahsilat sürecine dahil edilmediği, sistemde pasif olarak bırakıldığı görülür. Ancak bu borçlar:

• Haciz yapılmamış olsa bile, ödeme emriyle kesilmiş olabilir

• Sistem üzerinden icra başlatılabilir

• Borç silinmiş gibi görünse de vergi idaresi takip etmeye devam ediyor olabilir

Bu gibi durumlar, yatırımcı açısından ani tahsil riskine neden olur ve şirketin nakit akışına zarar verebilir.

---

7. SGK Borçlarında Zaman Aşımı Özel Durumlar

SGK borçları için:

• 10 yıllık zaman aşımı fiili olarak çok sık kesintiye uğradığı için, uygulamada çok az borç zaman aşımına uğrar.

• İşverenin işten ayrılmış çalışanına SGK prim farkı borcu doğması halinde borç süresi kişinin tespitiyle başlar.

• Rücu alacaklarında (örneğin iş kazası sonrası) dava süresi boyunca zaman aşımı durur.

---

8. Mali Tablolarda Zaman Aşımına Uğramış Borçlar Nasıl Gösterilir?

Vergi veya SGK borçlarının zaman aşımına uğramış olması, şirketin bunları muhasebede “borç değilmiş gibi” göstermesine izin vermez. Mali müşavirler genellikle:

• Zamanaşımı tahmini notu düşerek borcu pasifleştirir.

• Ancak şirketin her an ödeme riski olduğu için yükümlülük olarak gösterilmeye devam edilir.

Yatırımcı, bu tür borçları görüp “zaten zaman aşımına uğramış, ödenmez” şeklinde yaklaşırsa hata yapabilir.

---

9. Sonuç: Zaman Aşımı, Hukuki Riskten Kurtuluş mu, Gizli Bomba mı?

Vergi ve SGK borçlarında zaman aşımı kuralları, borcun varlığını hukuken ortadan kaldırabilir. Ancak uygulamada borcun silinmesi için idari ve teknik işlemlerin tamamlanması gerekir. Aksi halde, yatırım veya denetim sürecinde geçmişe dönük borçların faiz ve cezasıyla birlikte tahsili gündeme gelebilir.

Bu nedenle due diligence sürecinde, kamu borçlarına ilişkin zaman aşımı riski, yalnızca süre hesabıyla değil, işlem geçmişi, kesilme sebepleri, pasifleştirme uygulamaları ve mali tablolardaki gösterim ile birlikte değerlendirilmelidir.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut