Şirketin Sözleşmelerden Doğan Hukuki Yükümlülükleri Neler? Gizli Maddeler ve Ceza Koşulları Yatırımcıyı Bağlar mı?

Giriş

Bir şirkete yatırım yapılmadan önce, o şirketin sadece bilanço verileri değil, aynı zamanda bağlayıcı sözleşmeleri de ayrıntılı olarak incelenmelidir. Zira şirketin taraf olduğu sözleşmeler, gelecekte doğabilecek yükümlülükler, cezai şartlar, tazminat riskleri ve devri kısıtlayan hükümler içerebilir. Bu durum, özellikle iş ortaklığı, franchising, distribütörlük ve bayilik gibi uzun vadeli, yükümlülük doğuran sözleşmelerde daha kritik hale gelir. Bu makalede, yatırımcı açısından şirketin sözleşme ilişkilerinin nasıl analiz edilmesi gerektiği, hangi maddelerin risk teşkil ettiği ve gizli yükümlülüklerin nasıl tespit edileceği örnek bir vaka üzerinden incelenecektir.

1. Şirket Sözleşmelerinin Hukuki Niteliği ve Yatırımcıya Etkisi

a. Bağlayıcılık İlkesi (Pacta Sunt Servanda)

Şirketin imzaladığı geçerli bir sözleşme, taraflar için bağlayıcıdır. Yani şirketin devri ya da hisselerinin satışı söz konusu olsa bile, sözleşmeden doğan yükümlülükler yeni hissedarları da bağlamaya devam eder. Bu nedenle yatırımcılar, “gizli kalmış sözleşme yükümlülükleriyle” karşı karşıya kalabilir.

b. Devredilemezlik ve Fesih Hakkı

Bazı sözleşmelerde, taraf değişikliği halinde sözleşmenin otomatik olarak sona ereceği ya da karşı tarafa fesih hakkı vereceği düzenlenmiş olabilir. Bu tür hükümler, yatırım sonrasında sözleşme kaybına yol açabileceği için ciddi risk teşkil eder.

2. Önemli Sözleşme Türleri ve Yükümlülük Örnekleri

a. İş Ortaklığı (Joint Venture) Sözleşmeleri

• Paylaşılacak kar ve zarar oranları
• Yatırım yükümlülükleri
• Çıkış prosedürleri

Örnek Durum: ABC Mühendislik A.Ş., bir altyapı projesi için yabancı bir firma ile JV kurmuş ve 10 yıl boyunca kârın %60’ını yurtdışına aktarma taahhüdü vermiştir. Yatırımcı, bu taahhüdü bilmeden şirket hissesi aldığında, beklenen kârın yarısından fazlasını yitirebilir.

b. Franchising Sözleşmeleri

• Marka kullanım hakkı
• Royalty ve reklam katkı payı yükümlülükleri
• Denetim ve eğitim yükümlülükleri

c. Bayilik ve Distribütörlük Anlaşmaları

• Tek taraflı satış kotası yükümlülüğü
• İade/geri alım koşulları
• Bölge münhasırlığı ihlali

Örnek Durum: XYZ İçecek Dağıtım Ltd. Şti., yıllık 1 milyon TL satış kotasını yerine getirmezse 250.000 TL cezai şart ödemek zorunda. Yatırımcı bu durumu sonradan öğrendiğinde, şirketin kârlılığını etkileyen bir yükümlülükle karşılaşır.

3. Gizli Maddeler ve Cezai Şartlar: Ne Anlama Gelir?

a. Gizli Madde Nedir?

Bazı sözleşmelerde özel ek protokoller veya ana sözleşme dışında düzenlenmiş “ek yükümlülükler” bulunabilir. Bunlar genellikle ana sözleşmeye atıfla geçerlilik kazanır.

b. Cezai Şartlar

Bir yükümlülüğün ihlali durumunda ödenecek sabit miktar veya oranlı tazminat. Türk Borçlar Kanunu m. 179 vd. hükümlerine göre, cezai şartın uygulanabilirliği genel geçerlilik şartlarına tabidir ancak çoğu zaman şirket için ağır sonuçlar doğurabilir.

4. Yatırım Öncesi İncelemede Dikkat Edilecek Hususlar

• Sözleşmelerin süresi ve sona erme koşulları
• Devredilebilirlik ve taraf değişikliği hükümleri
• Fesih hakkının kime ait olduğu
• Gizli protokol veya ek sözleşme olup olmadığı
• Cezai şartların varlığı ve tutarları

5. Örnek Olay: Gizli Cezai Şart Nedeniyle Yatırım Riski

Senaryo:

B Teknoloji A.Ş., Almanya merkezli bir yazılım firmasıyla 5 yıllık bir distribütörlük anlaşması yapar. Sözleşmenin 12. maddesinde, “herhangi bir devir veya hisse değişikliği durumunda distribütörlük sona erer ve şirket, 1 milyon Euro tazminat öder” hükmü bulunmaktadır. Bu madde, ek protokolde yer almış ancak due diligence dosyasına konmamıştır.

Yatırımcı, %80 hisseyi devraldıktan sonra karşı firma sözleşmeyi fesheder ve 1 milyon Euro cezai şart talep eder.

Değerlendirme: Bu durum yatırımcının sözleşme riskini önceden değerlendirmemesi nedeniyle doğrudan mali zarara uğramasına yol açmıştır.

6. Sözleşme İnceleme Sürecinde Hukuki Danışmanlık Zorunluluğu

Sözleşmelerin yalnızca içerik olarak değil, bağlamı, taraf ilişkileri, kamu düzenine aykırılık riski ve borçlar hukuku ilkeleri yönünden incelenmesi gerekir. Bu nedenle yatırımcıların:

• Her sözleşme için ayrı ayrı değerlendirme yapması,
• Şirketin geçmiş sözleşmelerinden doğan tahakkuk etmiş yükümlülükleri belirlemesi,
• Devam eden dava veya arabuluculuk süreçlerini incelemesi önemlidir.

Sonuç

Yatırımcılar için şirketin sözleşme kaynaklı borçları, görünmeyen ama etkili risk alanlarıdır. Özellikle cezai şart, gizli protokol, fesih yetkisi gibi hususlar; şirketin ileride yükleneceği yükümlülükleri şekillendirir. Bu nedenle:

• Tüm sözleşmelerin yatırım öncesi incelenmesi,
• Varsa gizli yükümlülüklerin ifşa edilmesi,
• Devralma durumunda sözleşmelerin geçerliliğinin teyidi,
• Hukuki danışmanlık alınması önerilmektedir.