Çevresel Due Diligence Nedir ve ÇED Raporları Neden Hukuki Açıdan Önemlidir?
Giriş
Modern dünyada yatırım, şirket satın alma ve birleşme kararları sadece finansal ya da ticari analizlerle sınırlı kalmamaktadır. Bu tür stratejik kararlarda artık çevresel sorumluluk ve hukuki uyum da kritik parametreler olarak öne çıkmaktadır. İşte bu bağlamda, çevresel due diligence süreci, yatırım yapılacak şirketin çevre mevzuatına uygunluğu, çevresel riskleri ve özellikle Çevresel Etki Değerlendirmesi (ÇED) raporları açısından kapsamlı bir incelemeyi içerir.
Bu yazıda, çevresel due diligence kavramı, ÇED raporlarının hukuki bağlamdaki önemi, yatırım sürecine etkileri ve bu süreçte sorulması gereken temel sorular hem teorik hem de pratik yönden incelenecektir.
1. Çevresel Due Diligence Nedir?
Çevresel due diligence, bir şirketin veya projenin çevresel yükümlülüklerinin, risklerinin ve mevzuata uygunluğunun analiz edilmesidir.
Bu süreçte:
-
Faaliyetlerin çevreye olan etkileri,
-
Atık yönetimi, emisyon değerleri, su ve toprak kirliliği,
-
ÇED yükümlülüklerinin yerine getirilip getirilmediği,
-
Geçmişte verilmiş idari yaptırımlar ya da yargı süreçleri değerlendirilir.
Amaç:
-
Yatırımcıyı ileride karşılaşabileceği çevresel cezalardan ve tazminatlardan korumak,
-
Faaliyetin devamlılığı açısından çevre mevzuatına uygunluğu sağlamak,
-
Özellikle sanayi, enerji, madencilik ve inşaat sektörlerinde hukuki güvence oluşturmaktır.
2. ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) Raporları Nedir?
ÇED Raporu, 2872 sayılı Çevre Kanunu ve ilgili yönetmelikler kapsamında, bir projenin çevre üzerindeki olası etkilerini önceden tespit etmek amacıyla hazırlanan teknik ve hukuki içerikli bir belgedir.
ÇED Süreci İki Aşamadan Oluşur:
-
ÇED Gereklidir Kararı: Projenin çevresel etkileri ciddi bulunursa tam ÇED raporu hazırlanması istenir.
-
ÇED Gerekli Değildir Kararı: Proje küçük çaplı olup çevresel etkisi sınırlı ise kapsam dışı bırakılabilir.
ÇED raporu alınmadan yatırım yapılan projeler durdurulabilir, ruhsat iptali ve para cezalarıyla karşılaşılabilir.
3. Çevresel Due Diligence Sürecinde Hangi Belgeler İncelenir?
-
ÇED Raporları ve “ÇED Olumlu” ya da “ÇED Gerekli Değildir” kararları
-
Çevre izin ve lisans belgeleri (Çevre ve Şehircilik Bakanlığı veya İl Müdürlüklerinden alınmış)
-
Emisyon ve deşarj ölçüm raporları
-
Atık yönetim planları ve tehlikeli atık kayıtları
-
Toprak, su ve hava kirliliğine ilişkin geçmiş denetim tutanakları
-
İdari para cezaları, kapatma kararları, geçmiş denetim raporları
-
Faaliyet alanındaki korunan alanlar, SİT bölgeleri, orman alanları vb. ile ilişkili plan notları
-
Belediyeden alınmış imar planı ve çevre düzeni planı uygunluk belgeleri
4. Hukuki Açıdan ÇED Raporlarının Önemi
a) Faaliyet Ruhsatının Alınması İçin Zorunlu Belgelerden Biri
Birçok yatırım türünde (maden, fabrika, enerji santrali vb.), ÇED raporu olmadan inşaat ruhsatı, üretim izni veya işletme ruhsatı alınamaz.
b) Faaliyetin Durdurulması ve Cezai Sorumluluk Riski
ÇED yükümlülüğünü yerine getirmeyen şirketler için:
-
Faaliyet durdurma
-
Çevre Kanunu uyarınca idari para cezaları (milyonlarca TL’ye ulaşabilen)
-
Ruhsat iptali
-
Hatta bazı durumlarda Türk Ceza Kanunu kapsamında cezai sorumluluk gündeme gelebilir.
c) Yargı Denetimine Tabi Olması
ÇED kararları, idare mahkemelerinde iptal davasına konu olabilir. Yargı sürecinde yürütmenin durdurulması kararı verilirse proje askıya alınabilir.
5. Çevresel Due Diligence Sürecinde Sorulması Gereken Kritik Sorular
-
Şirketin faaliyeti çevre mevzuatına uygun mu?
-
“ÇED Olumlu” veya “ÇED Gerekli Değildir” kararı alınmış mı?
-
ÇED raporundaki yükümlülükler yerine getirilmiş mi?
-
Herhangi bir çevresel yaptırım veya dava süreci mevcut mu?
-
Atık yönetimi sistemi mevzuata uygun mu?
-
Proje, koruma alanlarına yakın mı (SİT alanı, tarım arazisi, su kaynakları vs.)?
-
Denetimlerde herhangi bir ihlal raporlanmış mı?
-
Mevcut lisans ve izin belgeleri güncel mi?
-
Emisyon ve deşarj değerleri yasal sınırlar içinde mi?
-
Toplumla ilişki (STK’lar, çevre halkı) yönünden şikâyet veya baskı var mı?
6. Uygulamada Çevresel Due Diligence Nasıl Yürütülür?
Adım 1: Proje Sahasının İncelenmesi
-
Faaliyet konusu ve alanı çevre planları, imar durumu ve koruma statüsü bakımından incelenir.
Adım 2: Belge İncelemesi ve Uyum Kontrolü
-
ÇED belgeleri ve çevre izinleri, faaliyetle uyumlu ve geçerli mi kontrol edilir.
Adım 3: Mevcut Risklerin Tespiti
-
İdari para cezaları, davalar, iptal riskleri tespit edilir.
Adım 4: Raporlama ve Uyum Tavsiyesi
-
Yatırımcıya çevresel yükümlülükler, riskler ve alınması gereken önlemleri içeren bir rapor sunulur.
7. Çevresel Due Diligence Sonuçlarının Yatırım Sözleşmesine Etkisi
Çevresel riskler hisse devir sözleşmelerine şu şekilde yansıtılır:
-
Garanti hükümleri: Satıcı şirketin, çevre mevzuatına uyduğuna dair beyanı
-
Tazminat maddeleri: Tespit edilen çevresel aykırılıklar nedeniyle doğacak zararların satıcı tarafından karşılanması
-
ÇED yükümlülüğü yerine getirilmediği takdirde cezai şart uygulanması
8. Pratik Öneriler ve Riskten Kaçınma Yöntemleri
-
ÇED raporları güncel ve eksiksiz mi kontrol edilmeli
-
Proje sahası çevresel risk haritalarıyla karşılaştırılmalı
-
Faaliyetin çevre kirliliğine yol açıp açmadığı teknik raporlarla teyit edilmeli
-
Şirketin geçmiş çevre cezaları SGK ve Çevre Bakanlığı kayıtlarından kontrol edilmeli
-
Yatırımdan önce mutlaka çevre hukuku uzmanı avukat ve çevre mühendisleri ile görüşülmeli
Sonuç ve Değerlendirme
Çevresel due diligence, günümüzde sadece çevreciliğin değil, hukuki riskten kaçınmanın ve yatırım güvencesinin temel taşıdır. Özellikle sanayi, enerji, madencilik, inşaat ve tarım sektörlerinde yapılan her yatırımı, çevresel boyutlarıyla değerlendirmek artık bir tercih değil, zorunluluktur.
ÇED raporları, yalnızca teknik belgeler değil; şirketin hukuki güvenliğini ve faaliyet sürekliliğini doğrudan etkileyen metinlerdir. Bu nedenle yatırımcılar, çevresel due diligence sürecini ihmal etmemeli; hukuki ve teknik uzmanlardan destek alarak yatırımlarını çevre mevzuatıyla uyumlu hale getirmelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
