Enerji üretim tesislerinde EPC sözleşmeleri hangi hukuki riskleri barındırır?
Giriş
Enerji sektöründe Mühendislik, Tedarik ve İnşaat (EPC) sözleşmeleri, enerji üretim tesislerinin tasarım, malzeme temini, inşaat ve devreye alma süreçlerini kapsayan en yaygın proje teslim modellerinden biridir. EPC (Engineering, Procurement, Construction) sözleşmeleri, çoğunlukla anahtar teslim yaklaşımına dayalıdır ve yükleniciden, sözleşme sonunda işletmeye hazır bir tesis teslim etmesi beklenir.
EPC sözleşmeleri, tek sorumlu muhatap ve genellikle sabit fiyat garantisi gibi avantajlar sunsa da, yüksek hukuki riskler barındırır. Bu riskler, projelerin teknik karmaşıklığı, düzenleyici gereklilikler, çevresel standartlar ve olası uyuşmazlıklarla bağlantılıdır. Bu makalede, enerji üretim tesislerine ilişkin EPC sözleşmelerinde karşılaşılan hukuki riskler, teorik temeller ve pratik örneklerle ele alınacaktır.
1. EPC Sözleşmelerinin Temel Özellikleri
Bir EPC sözleşmesi genellikle üç ana unsuru kapsar:
-
Mühendislik (Engineering): Tesisin detaylı teknik tasarımı ve proje mühendisliği,
-
Tedarik (Procurement): Gerekli ekipman ve malzemelerin temini,
-
İnşaat (Construction): Sahada montaj, kurulum ve test süreçlerinin tamamlanması.
Bu modelde, yüklenici çoğunlukla sabit bir bedel ve belirli bir teslim tarihi taahhüt eder. İşveren açısından en büyük avantaj, tek bir muhatapla çalışma ve proje sonunda işletmeye hazır bir tesis teslim almadır.
2. EPC Sözleşmelerinin Hukuki Çerçevesi
EPC sözleşmeleri şu düzenlemelere tabidir:
-
Türk Borçlar Kanunu (TBK) ve Türk Ticaret Kanunu (TTK) hükümleri,
-
Enerji Piyasası Düzenleme Kurumu (EPDK) tarafından çıkarılan enerji üretimi ve lisanslama mevzuatı,
-
Çevre Kanunu ve İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gibi kamu hukuku düzenlemeleri,
-
Uluslararası enerji projelerinde FIDIC Silver Book gibi standart EPC sözleşme modelleri,
-
Gümrük, vergi ve ithalat-ihracat mevzuatı.
3. EPC Sözleşmelerindeki Başlıca Hukuki Riskler
3.1. Tasarım ve Mühendislik Riskleri
-
Hatalı Tasarım: Yüklenici tarafından yapılan yanlış veya eksik mühendislik çalışmaları, projenin performansını düşürebilir. İşveren, bu hataların giderilmesi için ek maliyet ve süre kaybına uğrayabilir.
-
Fikri Mülkiyet İhlalleri: Patentli teknolojilerin izinsiz kullanımı, üçüncü kişilerden doğan lisans ve tazminat taleplerine neden olabilir.
3.2. Tedarik Riskleri
-
Ekipman Teslim Gecikmeleri: Kritik parçaların (örneğin türbinler, trafolar) gecikmesi, projenin tamamlanmasını tehlikeye sokabilir.
-
Kalitesiz Ekipman: Teknik şartnamelere uygun olmayan malzeme kullanımı, yüklenicinin garanti kapsamında sorumluluğunu doğurur.
3.3. İnşaat ve Montaj Riskleri
-
İmalat ve İşçilik Kusurları: Eksik veya hatalı montajlar, işletme döneminde arızalara yol açabilir.
-
İş Sağlığı ve Güvenliği İhlalleri: Şantiyede meydana gelen kazalar, hem tazminat hem de cezai sorumluluk doğurur.
3.4. Gecikme ve Cezai Şartlar
-
EPC sözleşmelerinde genellikle gecikme cezaları (liquidated damages) düzenlenir. Teslimat tarihinin aşılması, yüklenici için yüksek para cezaları doğurabilir.
-
Performans testlerinde başarısızlık, ek tazminat ve sözleşme feshi riskini beraberinde getirir.
3.5. Mücbir Sebep ve Beklenmeyen Olaylar
-
Deprem, pandemi, savaş gibi mücbir sebep durumları sözleşmede açıkça düzenlenmezse, bu tür olayların yüklenici mi yoksa işveren tarafından mı üstleneceği konusunda uyuşmazlık yaşanabilir.
3.6. Lisans ve Düzenleme Riskleri
-
EPDK’dan alınması gereken üretim lisansının eksik olması veya çevresel izinlerin gecikmesi projeyi durma noktasına getirebilir.
-
ÇED (Çevresel Etki Değerlendirmesi) raporu olmadan yapılan inşaatlar, idari para cezaları ve proje iptali ile sonuçlanabilir.
3.7. Ödeme ve Finansman Riskleri
-
Sabit fiyatlı EPC sözleşmelerinde döviz kuru dalgalanmaları yüklenici için finansal risk yaratır.
-
Avans ödemelerinin teminat mektuplarıyla güvence altına alınmaması işveren için zararlı olabilir.
4. Risk Dağıtımı Mekanizmaları
EPC sözleşmelerinde risk yönetimi, taraflar arasında net bir şekilde belirlenmelidir:
4.1. Tek Sorumluluk İlkesi (Single Point of Responsibility)
Yüklenici, tüm mühendislik, tedarik ve inşaat faaliyetlerinden tek başına sorumlu olur. Bu durum işveren için avantajlıdır; ancak yüklenicinin sorumluluğu oldukça yüksektir.
4.2. Sabit Fiyat Modeli
Proje bedeli sabitlenerek işverenin maliyet riski azaltılır. Ancak bu, yükleniciye enflasyon ve fiyat artışı riski yükler.
4.3. Performans Garantileri
Yüklenici, belirlenen kapasite ve verimlilik testlerini sağlamakla yükümlüdür. Aksi durumda cezai şart ve garanti onarım yükümlülükleri devreye girer.
5. EPC Sözleşmelerinde Uyuşmazlık Çözümü
EPC sözleşmelerinde en yaygın uyuşmazlık konuları şunlardır:
-
Gecikmeler ve cezai şartlar,
-
İmalat ve montaj hataları,
-
Fiyat farkı talepleri.
Uyuşmazlık çözüm yolları genellikle:
-
Müzakere ve arabuluculuk,
-
Uyuşmazlık Çözüm Kurulları (Dispute Adjudication Boards – DAB),
-
Tahkim (ICC, LCIA veya UNCITRAL kuralları),
-
Yerel mahkemeler.
6. Taraflar İçin Pratik Öneriler
6.1. İşveren Açısından:
-
Yüklenicinin mali ve teknik kapasitesini detaylı şekilde incelemek,
-
Performans garantisi ve cezai şart hükümlerini netleştirmek,
-
Teminat mektupları ve sigorta poliçeleri talep etmek.
6.2. Yüklenici Açısından:
-
Tasarım ve mühendislik risklerini minimize edecek denetimler yapmak,
-
Mücbir sebep ve “change-in-law” (mevzuat değişikliği) hükümlerini pazarlık konusu yapmak,
-
İnşaat All-Risk ve üçüncü şahıs sorumluluk sigortalarını kapsamlı tutmak.
6.3. Her İki Taraf İçin:
-
FIDIC Silver Book gibi uluslararası standart sözleşmeleri baz almak,
-
Açık ve şeffaf iş kapsamı tanımları yapmak,
-
Uyuşmazlık çözüm mekanizmalarını (tahkim, DAB) baştan belirlemek.
7. Gelecekte EPC Sözleşmelerindeki Trendler
-
Yenilenebilir Enerji Entegrasyonu: Güneş ve rüzgar projelerinde şebeke bağlantısı ve depolama sistemlerine ilişkin risklerin sözleşmeye dahil edilmesi önem kazanıyor.
-
Tedarik Zinciri Sorunları: Pandemi sonrası lojistik ve ekipman tedariki için esnek hükümler öne çıkıyor.
-
ESG ve Sürdürülebilirlik: EPC yüklenicileri, çevresel ve sosyal standartlara uyum yükümlülükleri konusunda daha sıkı denetime tabi.
Sonuç
EPC sözleşmeleri, enerji üretim tesislerinde yüksek riskli fakat etkin bir proje yönetim modeli sunar. Ancak bu sözleşmelerde risklerin doğru dağıtılmaması; tasarım hataları, gecikmeler, maliyet aşımları ve düzenleyici engeller nedeniyle ciddi hukuki sorunlara yol açabilir.
Hem işverenler hem de yükleniciler, net sözleşme hükümleri, performans garantileri, cezai şartlar ve etkin uyuşmazlık çözüm yolları ile riskleri minimize etmelidir.
Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut
About Post Author
