Ceza Muhakemesinde Seri Muhakeme ve Basit Yargılama Usulü

Türk ceza muhakemesi sisteminde yargılamanın etkinliğini artırmak, yargı mercilerinin iş yükünü hafifletmek ve davaların daha kısa sürede sonuçlanmasını sağlamak amacıyla bazı özel usuller geliştirilmiştir. 2019 yılında yürürlüğe giren 7188 sayılı Kanun ile Türk Ceza Muhakemesi Kanunu’na (CMK) eklenen seri muhakeme usulü ve basit yargılama usulü, bu özel yargılama yöntemlerinden ikisidir. Her iki usul de belirli koşullarda uygulanır ve klasik yargılama usulüne göre daha hızlı sonuç alınmasını sağlar. Bu makalede her iki usulün hukuki çerçevesi, uygulanma şartları ve sonuçları detaylı şekilde incelenecektir.

---

Seri Muhakeme Usulü

Seri muhakeme usulü, CMK m. 250’de düzenlenmiş olup, belirli suçlar açısından Cumhuriyet savcısının teklifi üzerine uygulanabilen bir usuldür. Bu usulde mahkeme önünde uzun bir duruşma yapılmaksızın, savcının belirlediği yaptırım önerisi sanık tarafından kabul edilirse, yargılama kısa sürede tamamlanır.

Seri muhakeme usulünün şartları:

• Seri muhakeme usulü yalnızca kanunda sayılan bazı suçlar için uygulanabilir. Örneğin; basit hırsızlık (TCK m. 141), hakaret (TCK m. 125), mala zarar verme (TCK m. 151), kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (TCK m. 228) gibi suçlar bu kapsamdadır.

• Sanığın, savcının teklif ettiği yaptırımı kabul etmesi gerekir.

• Suçun alt sınırı genellikle 2 yıl ve altındaki cezayı gerektiren suçlar olmalıdır.

Bu usulde sanığın cezayı kabul etmesi halinde, savcı tarafından belirlenen ceza dörtte bir oranında indirilir. Örneğin, savcının önerdiği 2 yıllık bir hapis cezası seri muhakeme kapsamında 1 yıl 6 aya düşer.

Yargılama süreci:
Savcı, suçun seri muhakeme kapsamına girdiğini tespit ederse, sanığa usul hakkında bilgi verir. Sanığın müdafii huzurunda bu teklifi kabul etmesiyle birlikte dosya doğrudan mahkemeye gönderilir ve mahkeme, duruşma yapmaksızın kararı onaylar. Bu süreçte savunma hakkının ihlal edilmemesi için sanığın müdafi yardımından yararlanması zorunludur.

---

Basit Yargılama Usulü

Basit yargılama usulü, CMK m. 251’de düzenlenmiştir ve seri muhakemeden farklı olarak, mahkeme tarafından re’sen uygulanır. Bu usulde duruşma yapılmaksızın, mahkeme dosya üzerinden inceleme yapar ve karar verir.

Basit yargılama usulünün şartları:

• Adli para cezası veya 2 yıla kadar hapis cezasını gerektiren suçlar bu usul kapsamındadır.

• Mahkeme, dava dosyasını inceledikten sonra basit yargılama yapılmasına karar verir ve taraflara tebligat gönderir.

• Taraflar, tebliğden itibaren 15 gün içinde yazılı beyanlarını mahkemeye sunabilir.

Bu usulde de hükmedilen cezada dörtte bir oranında indirim yapılır. Örneğin, mahkemenin öngördüğü 1 yıl hapis cezası basit yargılama ile 9 aya düşer.

Basit yargılama usulü, özellikle trafik suçları, küçük çaplı dolandırıcılık, hakaret ve mala zarar verme gibi suçlarda yaygın şekilde uygulanmaktadır.

---

Seri Muhakeme ile Basit Yargılama Arasındaki Farklar

• Başlatma yetkisi: Seri muhakeme savcının teklifi ile, basit yargılama ise mahkemenin re’sen kararı ile başlar.

• Kapsam: Seri muhakeme belirli suçlarla sınırlıdır; basit yargılama ise genelde daha hafif cezaları gerektiren suçlar için geçerlidir.

• Savcı rolü: Seri muhakemede savcı aktif rol oynar, basit yargılamada ise mahkeme karar merciidir.

• Sanığın kabulü: Seri muhakemede sanığın ceza teklifini kabul etmesi gerekirken, basit yargılamada sanığın kabulüne gerek yoktur.

---

İtiraz ve Kanun Yolları

Her iki usulde de verilen kararlar, itiraz edilebilir. Seri muhakemede mahkemece verilen hükme karşı itiraz, kararı veren mahkemeye yapılır. Basit yargılama usulünde ise taraflar, verilen karara karşı 7 gün içinde itiraz hakkına sahiptir. İtiraz edilmesi durumunda dosya duruşmalı yargılama usulüne geçebilir.

---

Yargıtay Kararlarında Öne Çıkan Hususlar

Yargıtay, seri muhakeme ve basit yargılama kararlarının hukuka uygunluğunu denetlerken, özellikle sanığın savunma hakkından feragat edip etmediği, bilgilendirme yükümlülüğünün yerine getirilip getirilmediği ve ceza indirimlerinin doğru uygulanıp uygulanmadığı konularında hassasiyet göstermektedir.

• Yargıtay 8. Ceza Dairesi’nin 2021/7894 E., 2022/4531 K. sayılı kararı, seri muhakemede sanığın bilgilendirilmeden kabul beyanının geçersiz olduğunu ortaya koymuştur.

• Yargıtay 5. Ceza Dairesi, basit yargılama kararlarının gerekçesiz verilmesini bozma nedeni olarak görmüştür.

---

Sonuç ve Değerlendirme

Seri muhakeme ve basit yargılama usulleri, yargılamanın hızlı ve etkin bir şekilde tamamlanması için getirilen yenilikçi düzenlemelerdir. Ancak bu usuller uygulanırken sanığın haklarının korunması, adil yargılanma ilkesinden sapılmaması ve usul güvencelerinin titizlikle gözetilmesi gerekir.

Seri muhakeme, sanığın ceza teklifini kabul ederek süreci hızlandırdığı bir yöntemdir. Basit yargılama ise mahkemece yürütülen ve dosya üzerinden karara bağlanan bir usuldür. Her iki usul de cezaların dörtte bir oranında indirilmesine imkân tanıyarak taraflara avantaj sağlar. Bununla birlikte, itiraz hakkı sayesinde haksız kararların düzeltilmesi mümkündür.