4. Çocuk Mahkemelerinin Görevleri
Çocuk Mahkemeleri: Hukuki Yapı, Uygulama Sorunları ve Güncel İçtihatlar
Çocuklar, gerek toplumsal gerekse hukuki açıdan korunmaya en fazla ihtiyaç duyan bireylerdir. Ceza adalet sistemi içinde çocukların yargılanması, özel düzenlemelere ve hassas yaklaşımlara ihtiyaç duyar. Bu kapsamda kurulan çocuk mahkemeleri, çocukların suça sürüklenmesi veya mağdur olmaları durumunda, yetişkinlere uygulanan yargılama süreçlerinden farklı ve daha koruyucu bir yargılama mekanizması sunar.
Türkiye’de çocuk yargılamaları, 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu ve Çocuk Mahkemelerinin Kuruluş, Görev ve Yargılama Usulleri Hakkında Kanun çerçevesinde yürütülmektedir.
1. Çocuk Mahkemelerinin Amacı ve Önemi
Çocuk mahkemeleri, klasik ceza yargılamasından farklı olarak, çocukların rehabilitasyonuna ve topluma kazandırılmasına odaklanır. Buradaki temel ilke, “cezalandırmadan çok koruma ve iyileştirme” yaklaşımıdır.
Çocuk mahkemelerinin görevleri şunlardır:
-
Suça sürüklenen çocukların yargılanması,
-
Çocuk mağdurlarının korunması,
-
Çocukların lehine sosyal inceleme raporları düzenlenmesi,
-
Islah ve eğitim amaçlı tedbirlerin uygulanması.
2. Çocuk Mahkemelerinin Hukuki Dayanağı
5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu, çocuk mahkemelerinin görev ve yetkilerini ayrıntılı biçimde düzenlemiştir. Ayrıca, 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu (CMK) hükümleri de çocuklar bakımından özel usuller içermektedir.
Çocuk Mahkemesi ve Çocuk Ağır Ceza Mahkemesi olmak üzere iki tür mahkeme bulunur:
-
Çocuk Mahkemeleri: Basit suçlarda ve hafif cezai yaptırımlarda görevlidir.
-
Çocuk Ağır Ceza Mahkemeleri: Ağır ceza gerektiren suçlarda (örneğin, kasten öldürme, cinsel istismar gibi) görevlidir.
3. Çocuk Tanımı ve Ceza Ehliyeti
Türk Ceza Kanunu (TCK) m. 6/1-c’ye göre “henüz 18 yaşını doldurmamış kişiler çocuk sayılır.”
-
12 yaşından küçük çocuklar: Ceza sorumlulukları yoktur.
-
12-15 yaş arası çocuklar: Fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneğine göre sorumluluk değerlendirilir.
-
15-18 yaş arası çocuklar: Ceza indirimli olarak uygulanır.
4. Çocuk Mahkemelerinin Yargılama Usulleri
4.1. Sosyal İnceleme Raporu
Çocuk hakkında karar verilmeden önce, sosyal inceleme uzmanları tarafından çocuğun aile, eğitim ve sosyal çevresi değerlendirilir.
4.2. Gizlilik İlkesi
Çocuk mahkemelerinde duruşmalar kamuya kapalıdır. Amaç, çocuğun psikolojik olarak zarar görmesini önlemektir.
4.3. Uzlaşma ve Koruyucu Tedbirler
Bazı suçlarda çocuk ile mağdur arasında uzlaşma mümkündür. Mahkeme, çocuğa danışmanlık, eğitim veya barınma gibi koruyucu tedbirler uygulayabilir.
5. Yargıtay Kararları Işığında Çocuk Mahkemeleri
Yargıtay 6. Ceza Dairesi, E. 2019/2631 K. 2020/1214:
“Çocuğun suça sürüklenmesinde aile ortamının etkili olduğu, sosyal inceleme raporları dikkate alınmadan verilen mahkumiyet kararının bozma nedeni olduğu” vurgulanmıştır.
Yargıtay Ceza Genel Kurulu, E. 2018/153 K. 2019/275:
“Çocuğun fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama yeteneği, uzman raporları ile desteklenmelidir. Salt soyut değerlendirme yeterli değildir.”
6. AİHM İçtihatları
AİHM, çocukların yargılanmasında AİHS m. 6 (adil yargılanma hakkı) ve Çocuk Haklarına Dair Sözleşme hükümlerini dikkate alır.
-
T. v. Birleşik Krallık (1999): Çocukların yargılanma süreçlerinde psikolojik destek ve rehberlik sağlanmasının zorunlu olduğu belirtilmiştir.
-
Salduz v. Türkiye (2008): Çocukların ilk ifade alma sürecinde avukat yardımı almadan ifadelerinin alınması adil yargılanma hakkının ihlali sayılmıştır.
-
Blokhin v. Rusya (2016): Çocukların cezaevinde tutulmaları yerine rehabilitasyon merkezlerine yönlendirilmesi gerektiği vurgulanmıştır.
7. Günümüzde Çocuk Mahkemelerinin Karşılaştığı Sorunlar
7.1. Uzman Eksikliği
Sosyal hizmet uzmanı, pedagog ve psikolog sayısının yetersizliği, çocukların yargılanma süreçlerinde aksamalara neden olmaktadır.
7.2. Dijital Suçlar ve Çocuklar
İnternet dolandırıcılığı, siber zorbalık veya sosyal medyada suç işleme gibi dijital suçlarda çocukların rolü artmıştır. Çocuk mahkemeleri, bu yeni suç tiplerine karşı daha donanımlı hale gelmek zorundadır.
7.3. Mağdur Çocuklar
Çocuk istismarı, aile içi şiddet ve zorla çalıştırma gibi konularda çocuk mağdurların korunması için psikolojik destek mekanizmaları her zaman yeterli değildir.
8. Çocuk Mahkemelerinde Cezai Yaptırımlar
Çocuklar için cezalar genellikle indirimli uygulanır. Ancak mahkeme, çoğu durumda hapis cezası yerine denetimli serbestlik, eğitim veya gözetim tedbirleri gibi alternatif yaptırımlara başvurur.
TCK m. 31:
-
12-15 yaş arası çocukların cezalarında 1/2 oranında indirim yapılır.
-
15-18 yaş arası çocukların cezalarında ise 1/3 oranında indirim uygulanır.
9. Öneriler ve Çözüm Yolları
-
Çocuk adalet sisteminde uzman personel (psikolog, sosyal hizmet uzmanı) sayısı artırılmalıdır.
-
Okullarda suç önleyici eğitim programları yaygınlaştırılmalıdır.
-
Dijital okuryazarlık eğitimi verilerek siber suçlara karşı farkındalık oluşturulmalıdır.
-
Mağdur çocuklar için rehabilitasyon merkezleri etkin hale getirilmelidir.
10. Yargıtay ve AİHM Perspektiflerinin Karşılaştırılması
-
Yargıtay, çocuğun yargılanmasında sosyal inceleme raporlarının ve uzman görüşlerinin önemini sürekli vurgular.
-
AİHM, çocukların ceza adaletinde yetişkinlerle aynı prosedürlere tabi tutulmamasını, özellikle savunma hakkının korunmasını şart koşar.
Her iki mahkeme de çocuğun üstün yararını merkeze alan kararlar vermektedir.
11. Sonuç
Çocuk mahkemeleri, klasik ceza sisteminden farklı olarak, çocuğun yeniden topluma kazandırılmasına odaklanan bir yaklaşıma sahiptir. Ancak uygulamada uzman eksikliği, dijital suçlar ve mağdur çocukların korunmasındaki yetersizlikler önemli sorunlar olarak öne çıkmaktadır.
Öneri: Çocuk adalet sistemi, uluslararası standartlara uygun hale getirilmeli ve çocukların hem suça sürüklenmesini hem de mağduriyetini önleyecek kapsamlı sosyal politikalar geliştirilmelidir.
Gözdenur Turna
About Post Author
