Kanada’da Gözaltına Alınan Göçmenin Hukuki Hakları Nelerdir?

GİRİŞ

Kanada, insan haklarına saygılı, demokratik ve hukukun üstünlüğüne dayanan bir hukuk sistemiyle göçmenler açısından güvenli bir ülke olarak tanımlanır. Ancak bu sistem içerisinde bazı durumlarda göçmenler, sınır dışı edilme riski, iltica süreçleri ya da kimlik doğrulama gibi nedenlerle Kanada Sınır Hizmetleri Ajansı (CBSA) tarafından gözaltına alınabilir. Bu durumda gözaltındaki göçmenlerin sahip olduğu haklar hem Kanada Anayasası (Charter of Rights and Freedoms) hem de Göçmenlik ve Mülteci Koruma Yasası (IRPA) kapsamında güvence altına alınmıştır.

1. Gözaltı Sürecinin Hukuki Dayanağı

Kanada’da göçmenlerin gözaltına alınmasına ilişkin yasal çerçeve esas olarak IRPA m. 55-60 hükümlerinde düzenlenmiştir. Buna göre bir yabancı uyruklu kişi aşağıdaki gerekçelerle gözaltına alınabilir:

• Kimliğinin doğrulanamaması,

• Toplum için bir tehlike oluşturduğu yönünde makul şüphe bulunması,

• Ülkeyi terk etme yükümlülüğü olan kişinin kaçma riski taşıması,

• Mültecilik başvurusu sırasında sahtecilik ya da kimlik hilesi kullanıldığına dair güçlü kanaat oluşması.

2. Gözaltı Kararına Karşı Haklar

Gözaltına alınan bir göçmenin en temel hakkı, gözaltının hukukiliğinin incelenmesi amacıyla kısa süre içinde Göçmenlik ve Mülteci Kurulu’na (Immigration and Refugee Board – IRB) başvurabilmesidir. Bu süreç şu aşamalardan oluşur:

a) Gözaltı İncelemesi (Detention Review)

• Gözaltı kararı verildikten sonra 48 saat içinde ilk gözden geçirme yapılır.

• Serbest bırakılmama halinde IRB tarafından 7 gün içinde ikinci, ardından her 30 günde bir düzenli inceleme yapılır.

• Her duruşmada, kişinin gözaltında tutulmasının gerekliliği CBSA tarafından gerekçeleriyle açıklanmak zorundadır.

b) Avukatla Temas Hakkı

• Gözaltına alınan kişinin derhal bir avukata erişme hakkı bulunur.

• Kişiye bu hakkı kullanabileceği açık bir dille ifade edilmek zorundadır.

c) Tercüman Hakkı

• Eğer gözaltına alınan kişi İngilizce ya da Fransızca bilmiyorsa, ücretsiz tercüman yardımı sağlanmalıdır.

3. Gözaltı Süresinin Sınırları

Kanada hukukunda süresiz göçmenlik gözaltısı prensipte kabul edilmez. Ancak bazı durumlarda aylarca sürebilen gözaltı uygulamaları görülebilir. Bu nedenle Kanada Yüksek Mahkemesi, Charkaoui v. Canada (Citizenship and Immigration), 2007 SCC 9 kararında gözaltı sürelerinin makul olmasının ve düzenli yargı denetimi altında gerçekleşmesinin altını çizmiştir.

4. Koşullu Serbestlik (Release on Conditions)

Bir kişi gözaltı incelemelerinde serbest bırakılabilir. Serbest kalması için IRB tarafından şu şartlar getirilebilir:

• Nakit teminat gösterilmesi (surety),

• Belirli bir adreste ikamet edilmesi,

• CBSA’ya düzenli bildirimde bulunması,

• Seyahat yasağı uygulanması.

Bazı durumlarda, serbest kalmak için bir “guarantor” (kefil) gösterilmesi de gerekebilir.

5. Aile Hakları ve Hassas Gruplar

• Çocukların gözaltına alınması, Kanada hukukunda son çare olarak görülür ve çocuğun üstün yararı ilkesi dikkate alınarak değerlendirme yapılır.

• Hamile kadınlar, hastalar ve travma mağduru bireyler için özel barınma ve sağlık koşulları sağlanmalıdır.

• Bu kişilerin hakları UNHCR ve UNICEF gibi uluslararası kuruluşlar tarafından da izlenmektedir.

6. Gözaltı Kararına Karşı Yargı Yolu

Gözaltı süresinin uzatılması ya da serbest bırakılmama kararları için Federal Mahkeme’ye başvuru mümkündür. Bu başvuru:

• Judicial Review (yargı denetimi) şeklinde olur,

• Başvuru için genellikle 15 günlük bir süre sınırı vardır,

• Mahkeme, IRB kararını iptal edebilir ya da yeniden değerlendirme kararı verebilir.

7. Gözaltı Altında Kötü Muamele İddiaları

Gözaltı altındaki kişilerin fiziksel ya da psikolojik kötü muamele gördükleri yönünde şikâyetleri varsa, şu mercilere başvurabilirler:

• Kanada İnsan Hakları Komisyonu (CHRC),

• Federal Ombudsman,

• Avukatları aracılığıyla IRB’ye yeniden başvuru.

Gözaltı koşullarının insan onuruna aykırı olması durumunda, Anayasa’nın 7. ve 12. Maddeleri kapsamında hak ihlali söz konusu olabilir.

8. Sınır Dışı ve Gözaltı İlişkisi

Gözaltı, çoğu zaman sınır dışı işlemleriyle bağlantılıdır. Ancak sınır dışı kararı verilmiş olsa dahi, kişi şu durumlarda gözaltından salıverilebilir:

• Kayda değer sınır dışı gecikmeleri yaşanıyorsa,

• Kişinin iade edileceği ülke, kişinin yaşamına tehdit teşkil ediyorsa (örneğin savaş, işkence tehdidi),

• Kişinin mülteci başvurusu süreci devam ediyorsa.

Bu durumda, prensip olarak kişi gözaltında tutulmaya devam edemez.

9. Gözaltı ve Mültecilik İlişkisi

Bir kişi gözaltındayken de mültecilik başvurusunda bulunabilir. Başvuru yaptığı andan itibaren:

• Sınır dışı işlemleri durur,

• Mülteci Başvuru Kurulu (RPD) süreci başlatılır,

• Gözaltı süresinin devamı ya da tahliyesi yeniden değerlendirilir.

10. Uluslararası Hukukla Uyumluluk

Kanada, 1951 Cenevre Sözleşmesi, Tortura Karşı Sözleşme ve İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi gibi metinlerle uyumlu şekilde göçmenlerin haklarını korumakla yükümlüdür. Bu çerçevede:

• Keyfi gözaltı uygulamaları yasaktır,

• Uzun süreli gözaltı halinde “makul gerekçe” gösterilmelidir,

• Başvurucuya hukuki yardım sağlanması zorunludur.

---

Sonuç ve Değerlendirme

Kanada’da gözaltına alınan bir göçmenin hakları, ulusal ve uluslararası hukuk çerçevesinde açıkça belirlenmiştir. Ancak uygulamada bazı gecikmeler, kötü koşullar ya da savunma eksikliği nedeniyle bu haklar ihlal edilebilmektedir. Bu nedenle:

• Gözaltı altındaki göçmenlerin profesyonel hukuki destek almaları son derece önemlidir.

• Kanada’da faaliyet gösteren göçmen avukatları, hukuki danışmanlık ve savunma sürecinde aktif rol oynamaktadır.

• Her bireyin adil yargılanma, özgürlük ve güvenlik hakkı anayasal teminat altındadır.

Göçmenlik sürecinde herhangi bir hukuki mağduriyet yaşamamak için, başvuru süreci başta olmak üzere her aşamada bilinçli ve hazırlıklı hareket edilmesi gerekmektedir.