Kanada’da Geçici Koruma Statüsü Hangi Yasal Mevzuata Dayanır?

GİRİŞ

Kanada, mülteci hukukuna ilişkin uluslararası yükümlülükleri son derece ciddiye alan ve bu doğrultuda göçmenlere, sığınmacılara ve geçici koruma arayan bireylere hukuki güvence sağlayan gelişmiş bir mevzuat sistemine sahiptir. Geçici koruma statüsü, zorla yerinden edilmiş bireylerin ya da ülkelerinde yaşam hakkı tehdit altındaki kişilerin Kanada’da geçici süreyle korunması amacıyla yürürlükte olan yasal mekanizmalardan biridir.

Bu makalede, Kanada’da geçici koruma statüsünün hangi mevzuatlara dayandığı, hangi durumlarda uygulandığı ve hukuki prosedürlerinin nasıl işlediği detaylı biçimde açıklanacaktır.

---

1. Geçici Koruma Statüsünün Tanımı ve Kapsamı

Geçici koruma statüsü, uluslararası koruma gereksinimi içinde olan ancak mülteci tanımına tam olarak uymayan bireylerin korunması amacıyla yürürlüğe konan uygulamaları içerir. Bu statü, özellikle büyük çaplı göç krizlerinde veya ani gelişen insani felaketlerde kullanılır.

Kanada’da geçici koruma statüsü doğrudan adlandırılmış bir statü olmamakla birlikte, uygulamada farklı mekanizmalar aracılığıyla sağlanır:

• Geçici İkamet İzni (Temporary Resident Permit – TRP)

• İnsani ve Merhamet Nedenlerine Dayalı Başvurular (Humanitarian and Compassionate Grounds – H&C)

• Kamu Politikası Kapsamındaki İzinler (Public Policy Exemptions)

• Toplu Af Programları (Ad-hoc Regularization Programs)

---

2. Uygulanan Yasal Mevzuat

a) Immigration and Refugee Protection Act (IRPA)

Kanada’da göçmenlik, sığınma ve koruma politikalarının temelini oluşturan yasal düzenleme IRPA’dır. 2002 yılında yürürlüğe giren bu yasa:

• Sığınma taleplerinin işleyişi,

• Geçici ikamet izinleri,

• H&C başvurularının çerçevesi,

• Sınır dışı işlemleri

gibi birçok konuyu düzenlemektedir.

Özellikle IRPA’nın s.24 maddesi, kişilere olağanüstü hallerde Kanada’da kalmaları için geçici ikamet izni verilmesini düzenler. Bu izin, belirli sürelerle verilir ve süresi dolduğunda uzatılabilir.

b) IRPA Regulations (IRPR)

Bu düzenleme, IRPA’yı uygulamaya koyan alt mevzuattır. Geçici koruma için başvuru prosedürleri, koşullar ve haklar burada somutlaştırılmıştır.

Özellikle IRPR m. 179-183 arası, geçici ikamet başvurularının nasıl yapılacağını belirler. Ayrıca, kamu politikası kapsamında başvuru kabulü de bu yönetmelik içinde değerlendirilir.

c) Canadian Charter of Rights and Freedoms

Geçici koruma başvurularının bazıları, Kanada Anayasası’nın ayrılmaz bir parçası olan Haklar ve Özgürlükler Bildirgesi’ne dayandırılır. Özellikle:

• Yaşam hakkı (Section 7),

• Ayrımcılıktan korunma hakkı (Section 15),

• Mahkemeye erişim hakkı (Section 24)

başvuruların kabulü veya sınır dışı kararlarının iptali için kritik bir dayanak oluşturabilir.

---

3. Geçici Koruma Uygulama Türleri

a) Geçici İkamet İzni (TRP)

Kanada Sınır Güvenliği Dairesi (CBSA) ya da Göçmenlik Bakanlığı (IRCC), kişisel risk altındaki kişilere TRP düzenleyebilir. Bu iznin verilmesi için kişinin:

• Ülkesine dönmesi durumunda hayatı tehlikede olmalı,

• Ciddi insan hakları ihlallerine uğrama riski taşımalı,

• Kanada kamu düzenine tehdit oluşturmamalı

şartları aranır.

b) H&C Başvuruları

Başvurucu, mülteci veya kalıcı ikamet statüsü için uygun değilse, “insani nedenler” gerekçesiyle kalma talebinde bulunabilir. Bu talepler:

• Aile bütünlüğü,

• Kanada’daki entegrasyon durumu,

• Çocukların üstün yararı

gibi kriterler çerçevesinde değerlendirilir.

c) Kamu Politikasıyla Tanınan Koruma

Göçmenlik Bakanı’nın inisiyatifiyle, savaş, iç çatışma veya insanlık dramı yaşanan ülkelerden gelen kişiler için geçici olarak Kanada’da kalma hakkı tanınabilir.

Örneğin:

• 2021 Afganistan tahliye programı

• Ukrayna vatandaşlarına yönelik özel koruma programı (CUAET)

gibi uygulamalar bu başlık altında değerlendirilir.

---

4. Başvuru Süreci ve Değerlendirme

a) Başvuru Yeri ve Süreci

Başvuru, Kanada dışından yapılabileceği gibi, ülke içindeyken de başvuru imkânı vardır. Başvuru belgeleri arasında:

• Pasaport ya da kimlik belgesi

• İhlal riskine dair belgeler (rapor, tanıklık, haber kupürleri)

• Kanada’da aile üyelerinin mevcudiyeti

• Psikolojik/sağlık raporları

bulunmalıdır.

b) Değerlendirme Kriterleri

• Başvuranın beyanlarının doğruluğu ve tutarlılığı

• Ülkesine dönerse uğrayabileceği risk

• Kanada ile bağları (aile, çalışma, öğrenim, vb.)

• Çocukların durumu

değerlendirmeyi doğrudan etkiler.

---

5. Geçici Koruma Sahiplerinin Hakları ve Yükümlülükleri

Haklar:

• Kanada’da geçici süreli kalış hakkı

• Eğitim ve sağlık hizmetlerinden faydalanma (belirli koşullarda)

• Çalışma izni alma başvurusu

• Avukat yardımı alma hakkı

Yükümlülükler:

• TRP süresine uymak

• Kanada yasalarına uygun davranmak

• Belirtilen koşullara aykırı hareket etmemek

---

6. Süreç Sonrası İmkanlar: Daimi Statüye Geçiş

TRP ya da H&C kapsamında kabul edilen bazı başvuranlar, belirli bir süre sonunda kalıcı ikamet başvurusunda bulunabilir.

Örneğin:

• 3 yıl boyunca TRP ile sürekli ikamet eden kişiler,

• Kanada’daki hayatları entegre olmuş çocuklu aileler

daha sonra kalıcı statü kazanabilir.

---

7. Yargı Denetimi ve İtiraz Yolları

Geçici koruma başvuruları reddedildiğinde, Federal Mahkeme’ye başvuru yapılabilir. Özellikle:

• Adil yargılanma hakkı ihlali

• Eksik inceleme

• Keyfi ret

gibi durumlar söz konusuysa, Federal Court of Canada nezdinde dava açılabilir.

---

Sonuç

Kanada, geçici koruma statüsüne yönelik gelişmiş ve esnek bir hukuk sistemi sunmaktadır. IRPA ve IRPR başta olmak üzere, anayasal güvenceler ve kamu politikaları ile desteklenen bu sistem, özellikle insan haklarına duyarlılık ekseninde şekillenmiştir.

Geçici koruma talebinde bulunacak kişilerin, hukuki prosedürleri doğru takip etmeleri, kapsamlı başvuru dosyaları hazırlamaları ve gerekiyorsa profesyonel hukuki destek almaları sürecin başarısı açısından büyük önem arz eder.