Kanada’da Mülteci Statüsü Kazanan Kişiler Hangi Haklara Sahiptir?

GİRİŞ

Kanada, insan hakları ve mülteci koruması alanında dünyada en çok tercih edilen ülkelerden biridir. Kanada Göçmenlik ve Mülteci Koruma Yasası (Immigration and Refugee Protection Act – IRPA) kapsamında mülteci statüsü tanınan bireyler yalnızca sınır dışı edilmekten korunmakla kalmaz, aynı zamanda bir dizi sosyal, ekonomik ve hukuki haklardan da faydalanabilir. Bu makalede, Kanada’da mülteci statüsünü kazanan kişilerin sahip olduğu temel haklar, bu hakların kapsamı ve uygulamadaki yansımaları detaylı biçimde ele alınacaktır.

---

1. Mülteci Statüsünün Tanınması ve Tanım

a) Tanım

Kanada hukuku, mülteci statüsünü iki ana kategori altında değerlendirmektedir:

• Sığınmacı (Convention Refugee): 1951 Cenevre Sözleşmesi kriterlerine uyan, ırk, din, milliyet, siyasi düşünce veya belirli bir sosyal gruba mensubiyet nedeniyle zulüm görme riski taşıyan kişilerdir.

• Korunmaya muhtaç kişi (Person in Need of Protection): Ülkelerine geri gönderildikleri takdirde yaşamları, özgürlükleri veya güvenlikleri tehdit altında olan kişilerdir.

---

2. Mülteci Statüsünün Sağladığı Haklar

a) Yasal Kalış Hakkı

Mülteci olarak tanınan kişi, Kanada’da yasal olarak kalma hakkına sahip olur. Bu kişiler hakkında sınır dışı (removal order) uygulanamaz.

b) Çalışma Hakkı

Mülteci statüsündeki kişiler çalışma izni (open work permit) alabilir. Bu izin ile herhangi bir işverene bağlı kalmadan çalışmak mümkündür. Başvuru sonrası çalışma hakkı, dosya değerlendirme sürecinde bile geçici olarak tanınabilmektedir.

c) Sağlık Hizmetlerine Erişim

Mülteciler, Interim Federal Health Program (IFHP) kapsamında kamu sağlık hizmetlerinden yararlanabilirler. Bu program, doktor muayeneleri, hastane hizmetleri, ilaçlar ve acil tıbbi müdahaleleri kapsar.

d) Eğitim Hakkı

18 yaş altındaki mülteci çocuklar ücretsiz devlet okullarına devam edebilir. Üniversite ve kolej eğitimi için de burs ve destek programlarına başvuru yapılabilir. Bazı eyaletlerde mültecilere yönelik özel burs programları bulunmaktadır.

e) Sosyal Yardımlar

Mülteciler eyalet düzeyindeki sosyal yardım programlarından yararlanabilir. Bu kapsamda barınma, geçim, gıda desteği, iş bulma danışmanlığı gibi hizmetlerden faydalanma mümkündür.

---

3. Aile Birleşimi Hakkı

Mülteci statüsünü kazanan kişi, eşini ve çocuklarını aile birleşimi (family reunification) kapsamında Kanada’ya getirme hakkına sahiptir. Bu süreç, IRCC tarafından yürütülür ve “One-Year Window of Opportunity” (OYW) kuralı çerçevesinde bir yıl içinde yapılması durumunda öncelikli olarak değerlendirilir.

---

4. Kalıcı Oturum ve Vatandaşlık Hakkı

a) Kalıcı Oturum (Permanent Residence)

Mülteci statüsü tanındıktan sonra kişi, kalıcı oturum iznine başvurabilir. Genellikle bu başvurular kabul edilir ve başvuru tarihinden itibaren ortalama 6 ila 18 ay içinde sonuçlandırılır.

b) Vatandaşlık Başvurusu

Kalıcı oturum aldıktan sonra Kanada’da 5 yıl içinde en az 3 yıl (1095 gün) ikamet eden kişi Kanada vatandaşlığına başvuru hakkı kazanır. Bu hak, mültecilerin uzun vadeli güvenliğini sağlamak açısından kritik öneme sahiptir.

---

5. Adalet ve Mahkemeye Erişim Hakkı

Kanada Anayasası ve IRPA, mültecilerin:

• Adil yargılanma,

• Tarafsız dinlenme,

• İtiraz hakkı gibi temel hukuk güvencelerinden yararlanmasını sağlar.

Mülteci statüsü reddedilen kişilerin Göçmenlik ve Mülteci Kurulu (Immigration and Refugee Board – IRB) kararlarına karşı Federal Mahkeme nezdinde yargı yolu açıktır.

---

6. İşsizlik ve Barınma Desteği

Çoğu mülteci Kanada’ya gelirken maddi açıdan zor durumdadır. Kanada devleti, Resettlement Assistance Program (RAP) gibi programlarla ilk 12 ay boyunca kira desteği, temel yaşam giderleri ve sosyal uyum yardımı sağlar. Ayrıca:

• Dil eğitimi (ESL),

• İş bulma kursları,

• Toplumsal adaptasyon destekleri sağlanmaktadır.

---

7. Seyahat Özgürlüğü ve Seyahat Belgesi

Kanada vatandaşlığı henüz alınmasa bile, mülteciler Kanada tarafından verilen “Refugee Travel Document” ile üçüncü ülkelere seyahat edebilirler. Ancak geldikleri ülkeye geri dönmeleri genellikle yasaktır, zira bu durum statülerini riske atabilir.

---

8. Ayrımcılığa Karşı Koruma

Kanada İnsan Hakları Yasası ve ilgili eyalet yasaları, mültecilerin:

• Irk,

• Etnik köken,

• Cinsiyet,

• Din veya medeni durum gibi sebeplerle ayrımcılığa uğramasını yasaklar.

Mülteciler, bu tür ihlaller karşısında İnsan Hakları Komisyonu’na başvurabilirler.

---

9. Çocukların Korunması ve Refahı

Mülteci statüsü verilen çocuklar, Kanada Çocuk Koruma Yasası (Child, Family and Community Service Act) kapsamında özel koruma altına alınır. Aile içi şiddet, istismar veya ihmal durumlarında sosyal hizmetler hızlıca devreye girer.

---

10. Gönüllü Geri Dönüş Hakkı

Mülteci statüsü alan kişi, statüsünü iptal ettirmesi koşuluyla ülkesine gönüllü olarak dönebilir. Ancak bu durumda Kanada’daki haklarını kaybeder ve yeniden başvuru yapması durumunda olumsuz kanaatle karşılaşabilir.

---

Sonuç

Kanada’da mülteci statüsü kazanan bireyler yalnızca fiziksel güvenlik değil; sosyal, ekonomik ve hukuki güvenceye de sahip olur. IRPA ve ilgili düzenlemeler, bu bireylerin insani bir ortamda yeni bir hayat kurmasını temin etmeyi amaçlar. Ancak uygulamada bu hakların etkin kullanımı için yeterli bilgiye sahip olmak, danışmanlık hizmeti almak ve başvuru süreçlerini hukuki dayanaklara uygun şekilde yürütmek büyük önem arz eder.