Kanada’da Şirket Kuran Yabancılar Hangi Hukuki Haklara Sahiptir?

Giriş

Küresel ekonomiyle entegre olan Kanada, yabancı yatırımcılar için cazip bir iş ortamı sunmaktadır. Kanada’da şirket kurmak isteyen yabancı uyruklu kişiler, yalnızca ticari fırsatlara değil, aynı zamanda kapsamlı hukuki koruma ve haklara da sahiptir. Bu haklar, mülkiyet, sözleşme serbestisi, vergi düzenlemeleri, uyuşmazlık çözüm yolları ve mülkiyetin korunması gibi alanlarda ticaret ve anayasa hukukunun güvencesi altındadır.

Bu makalede, Kanada’da şirket kuran yabancıların sahip olduğu temel ve türev haklar, ilgili mevzuat ve anayasal dayanaklar, uygulamada karşılaşılan durumlar, devletin sınırlama yetkisi ve hakların korunma yolları detaylı olarak incelenecektir.

---

1. Yasal Dayanak: Yabancılar da Kanadalılarla Eşit Haklara Sahiptir

Kanada’da şirket kuran yabancılar, Kanada vatandaşlarıyla hukuken eşit muamele görür. Bu ilke:

• Kanada Anayasası (Canadian Charter of Rights and Freedoms)

• Investment Canada Act (R.S.C., 1985, c. 28)

• Canada Business Corporations Act (CBCA)

• Common Law ilkeleri

tarafından güvence altına alınmıştır.

Özellikle Investment Canada Act’e göre, yabancılar Kanada’da şirket kurabilir, mülkiyet edinebilir ve ticaret yapabilir; ancak ulusal güvenlik, kültürel çıkarlar veya kamu sağlığı gibi durumlarda devlet müdahale hakkını saklı tutar.

---

2. Şirket Kurma ve Ticari Faaliyette Bulunma Hakkı

Yabancılar, federal veya eyalet düzeyinde aşağıdaki şirket türlerini kurma hakkına sahiptir:

• Corporation (Inc. / Ltd.)

• Limited Partnership

• Branch Office (şube açma)

• Sole Proprietorship (şahıs şirketi)

Bu şirket türleri, CBCA ve eyalet şirketler kanunları uyarınca, Kanadalı yatırımcılarla aynı şekilde tüzel kişilik kazanma, sözleşme yapma, dava açma veya aleyhine dava açılma, mülkiyet edinme gibi haklara sahiptir.

Yabancının Kanada’da ikamet etmesi şart değildir. Özellikle British Columbia, Nova Scotia gibi eyaletlerde yöneticilerin Kanada’da ikamet etme zorunluluğu bulunmamaktadır.

---

3. Mülkiyet ve Varlık Edinme Hakkı

Yabancı yatırımcılar, şirket üzerinden:

• Taşınır ve taşınmaz mal satın alma

• Ofis kiralama veya inşaat yapma

• Marka ve patent tescili

• Banka hesabı ve kredi açma

haklarına sahiptir. Bu haklar, Kanada Medeni Hukuku ve mülkiyet hakkı ilkeleri ile korunur. Devlet, bu haklara yalnızca kanunla ve kamu yararı amacıyla müdahale edebilir (örneğin kamulaştırma hâlinde).

Kamulaştırma durumunda yabancı yatırımcı da adil tazminat hakkına sahiptir.

---

4. Sözleşme Yapma ve Ticari İlişki Kurma Hakkı

Kanada’da kurulan yabancı şirketler, sözleşme serbestisi ilkesi çerçevesinde:

• Tedarik zinciri anlaşmaları,

• Bayilik (franchise) sözleşmeleri,

• İstihdam sözleşmeleri,

• Teknoloji transferi anlaşmaları,

• Satın alma ve birleşme sözleşmeleri

gibi tüm ticari sözleşmeleri serbestçe yapabilir. Ontario Contract Law gibi eyalet sözleşme kuralları kapsamında sözleşmelerin hukuki bağlayıcılığı güvence altındadır.

Yabancı bir şirketin yaptığı sözleşme de yerli bir şirketin yaptığı sözleşmeyle eşit düzeyde geçerli ve icra edilebilirdir.

---

5. Vergisel Hak ve Yükümlülükler

Yabancı şirket sahipleri, Kanada’da vergilendirme bakımından şu haklara sahiptir:

• Çifte vergilendirme anlaşmalarından yararlanma hakkı (Türkiye-Kanada dahil)

• Vergi beyannamelerinde yasal istisna, indirim ve gider hakları

• Hatalı veya fazla vergilendirmeye karşı itiraz ve dava hakkı

Bu haklar, Canada Revenue Agency (CRA) denetiminde yürütülür. CRA nezdinde haksız vergi tahakkukuna karşı idari itiraz ve Federal Court nezdinde yargı yolu açıktır.

---

6. Bankacılık ve Finansal Haklar

Yabancı şirket sahipleri:

• Ticari banka hesabı açabilir,

• Şirket adına kredi alabilir,

• Finansman kuruluşlarıyla çalışabilir,

• Pay senedi ve hisse ihracı yapabilir,

• Mali danışmanlık ve portföy hizmeti alabilir.

Finansal düzenlemeler, Office of the Superintendent of Financial Institutions (OSFI) ve Bank Act kapsamında yürütülür. Yabancıların paralarına hukuka aykırı müdahale edilemez; bankacılık işlemleri gizlilik ilkesiyle korunur.

---

7. Uyuşmazlık Çözüm Hakkı ve Adli Koruma

Yabancı bir yatırımcının şirketinin taraf olduğu bir uyuşmazlık:

• Kanada yerel mahkemelerinde (eyalet düzeyinde)

• Federal Mahkemelerde

• Ticari tahkim veya arabuluculuk sistemlerinde çözüme kavuşturulabilir.

Yabancı yatırımcılar, kanun önünde eşitlik ilkesi uyarınca mahkemeler önünde aynı usul ve esaslara tabidir.

Kanada Anayasası’nın 7. ve 15. maddeleriyle korunan hukuka erişim hakkı yabancı yatırımcı için de geçerlidir.

---

8. Göçmenlik Statüsünden Bağımsız Haklar

Kanada’da şirket kurmak için göçmenlik statüsüne sahip olma zorunluluğu yoktur. Yani bir kişi, turist vizesi ile geldiği hâlde şirket kurabilir. Ancak:

• Şirket adına çalışmak için çalışma izni gerekir.

• Aktif yönetim pozisyonları için IRCC izni zorunludur.

• Daimi oturum alınmadan şirketin kurulması, sadece ticari hakları etkiler; sosyal güvenlik veya sağlık sistemine erişimi sağlamaz.

Bu ayrım, ticari haklar ile vatandaşlık/ikamet haklarının birbirinden ayrı değerlendirilmesi gerektiğini gösterir.

---

9. İdari Denetim ve Koruma Mekanizmaları

Yabancı yatırımcıların haklarının korunması aşağıdaki mekanizmalarla güvence altındadır:

---

10. Hakların Sınırları ve Devlet Müdahalesi

Kanada’da mülkiyet, ticaret ve girişim hakkı anayasal güvence altındadır. Ancak:

• Kamu güvenliği,

• Ulusal güvenlik,

• Çevresel düzenlemeler,

• Kültürel mirasın korunması,

gibi durumlarda yabancı şirketlerin faaliyetleri sınırlandırılabilir. Örneğin:

• Savunma sanayine yatırım yapacak bir yabancı firma, ön izin almak zorundadır.

• Belirli medya ve yayıncılık alanlarında %100 yabancı sahipliğe izin verilmez.

Bu tür sınırlandırmalar, genellikle Investment Canada Act kapsamında değerlendirilir.

---

Sonuç ve Değerlendirme

Kanada’da şirket kuran yabancılar, ticari faaliyetleri bakımından Kanadalı şirketlerle eşit haklara sahiptir. Girişim özgürlüğü, mülkiyet hakkı, sözleşme serbestisi ve mahkemeye erişim gibi temel haklar, hem federal hem de eyalet hukuk düzenlemeleriyle korunmaktadır.

Yabancı yatırımcıların bu haklarını etkili şekilde kullanabilmesi için:

• Hukuki danışmanlık almaları,

• Şirket kuruluş belgelerini eksiksiz hazırlamaları,

• Vergi ve finansal yükümlülüklerini takip etmeleri,

• Sözleşmelerini Kanada hukukuna uygun yapmaları gerekir.

Kanada, güçlü ve güvenilir hukuk sistemiyle, yabancı girişimcilerin uzun vadeli yatırım ve ticaret yapabileceği istikrarlı bir zemindir.