Kanada Göçmenlik Hukuku Hangi Yasal Dayanaklara Dayanır?

GİRİŞ

Kanada, göçmen dostu politikaları ve çok kültürlü yapısıyla dünya genelinde milyonlarca kişinin yaşamak ve çalışmak istediği bir ülke olarak öne çıkmaktadır. Ancak bu süreç sadece politik tercihlerle değil, aynı zamanda güçlü bir yasal altyapı ile düzenlenmiştir. Bu makalede, Kanada göçmenlik hukukunun yasal dayanakları, ana düzenleyici kurumlar, ilgili federal ve eyalet yasaları, anayasal ilkeler ve uygulamaya ilişkin içtihatlar detaylı olarak ele alınacaktır.

---

1. Kanada Göçmenlik Hukukunun Temel Yasası: IRPA

Immigration and Refugee Protection Act (IRPA) – 2002

Kanada göçmenlik hukukunun temel taşı, 2002 yılında yürürlüğe giren “Immigration and Refugee Protection Act” (IRPA) adlı federal yasadır. Bu yasa;

• Göçmen kabul politikalarının belirlenmesi,

• Sığınma başvurularının incelenmesi,

• Oturum ve vatandaşlık statülerinin belirlenmesi,

• Sınır dışı etme ve kabul edilmeme nedenlerinin tanımlanması,

gibi konularda temel düzenlemeleri içerir.

IRPA’nın temel amacı, Kanada’nın ekonomik, sosyal ve kültürel yararını maksimize etmek, insan haklarına saygılı bir göç sistemini işletmek, mültecileri korumak ve kamu güvenliğini teminat altına almaktır.

---

2. IRPA’nın Alt Mevzuatı: IRPR

Immigration and Refugee Protection Regulations (IRPR)

IRPA’yı uygulamak ve detaylandırmak amacıyla çıkarılan IRPR (2002), yönetmelik niteliğinde bir metindir ve göçmenlik sürecinde pratik detaylara yer verir:

• Başvuru belgeleri,

• Göçmenlik kategorileri,

• Kalıcılık ve geçicilik kriterleri,

• Sınır dışı prosedürleri,

• İtiraz yolları,

IRPR, kanun ile idare arasında köprü kurar ve göçmen adaylarının başvurularında başvuru şekli, içerik ve prosedürleri düzenler.

---

3. Anayasal Dayanak: Kanada Anayasası ve Haklar Bildirgesi

🇨🇦 Canadian Charter of Rights and Freedoms (1982)

Kanada’da tüm idari işlemler, anayasa ve insan hakları belgeleri çerçevesinde yorumlanmak zorundadır. Bu bağlamda 1982 tarihli “Canadian Charter of Rights and Freedoms”, göçmenlik kararlarında da bağlayıcıdır.

Örneğin;

• Herkesin hukuk önünde eşitliği (s.15),

• Hukuki güvenlik ve adil yargılanma hakkı (s.7),

• Seyahat özgürlüğü ve kişi güvenliği gibi ilkeler (s.6),

göçmenlik hukuku uygulamalarının sınırlarını çizer. Anayasa Mahkemesi (Supreme Court of Canada), anayasa ile göç hukuku arasındaki ilişkiyi defalarca yorumlamıştır.

---

4. İlgili Kurumlar: Kim Uygular?

a) Immigration, Refugees and Citizenship Canada (IRCC)

Göçmenlik başvurularını inceleyen, çalışma ve oturum izinlerini düzenleyen federal otoritedir.

b) Canada Border Services Agency (CBSA)

Giriş çıkışlarda göçmen kontrolünü sağlar, sınır dışı kararlarını uygular.

c) Immigration and Refugee Board of Canada (IRB)

İltica başvurularını ve göçmenlik kararlarına yapılan itirazları inceleyen yargısal bir organdır. İçinde dört ayrı daire yer alır:

• Refugee Protection Division (RPD),

• Refugee Appeal Division (RAD),

• Immigration Division (ID),

• Immigration Appeal Division (IAD)

Bu yapı sayesinde göçmenlerin başvuruları sadece idari değil, yargısal denetime de tabidir.

---

5. Göçmenlik Hukukunun Temel Kategorileri

IRPA ve IRPR’ye göre Kanada’ya göç başvurusu yapabilecek kişiler aşağıdaki kategorilere ayrılır:

• Ekonomik Göçmenler (Express Entry, Start-Up Visa vs.)

• Aile Sponsorluğu ile Göçmenlik

• Mülteci ve İnsani Koruma Tabanlı Başvurular

• Geçici Oturum İzinleri (Work Permit, Student Visa)

• Kalıcı Oturum İzni (Permanent Residency)

Her kategori, kendi içinde farklı hukuki kriterlere ve prosedürlere bağlıdır.

---

6. Yargı Denetimi ve Federal Mahkemeler

Kanada’da göçmenlik kararlarına karşı açılan davalar Federal Court of Canada tarafından görülür. Özellikle aşağıdaki durumlarda mahkemeye başvuru yapılabilir:

• Red kararlarında usule aykırılık,

• Keyfi sınır dışı kararları,

• Temsil hakkının engellenmesi,

• Göçmenlik kriterlerinin keyfi yorumlanması.

Federal Court, kararların “reasonableness” (makullük) ilkesine aykırı olup olmadığını denetler.

---

7. Uluslararası Sözleşmeler ve Kanada’nın Yükümlülükleri

Kanada, aşağıdaki uluslararası belgelerle uyumlu bir göçmenlik sistemi kurmak zorundadır:

• 1951 Cenevre Sözleşmesi (Mültecilerin Statüsüne Dair)

• 1967 Protokolü

• BM İnsan Hakları Bildirgesi

• Çocuk Hakları Sözleşmesi

Bu sözleşmeler, özellikle iltica başvurularında ve aile birleşimlerinde belirleyici rol oynar.

---

8. Göçmenlik Avukatlarının Rolü

Kanada’da göçmenlik hukuku oldukça teknik bir alandır ve baroya kayıtlı avukatlar tarafından temsil zorunluluğu olmasa da, IRCC ve IRB nezdindeki süreçlerde lisanslı göçmen danışmanları (RCIC) veya avukatlar tarafından destek alınması önerilir.

Avukatların önemi:

• Belgelerin doğru hazırlanması,

• Dava açma süresi içinde hareket edilmesi,

• Yargı kararlarının takibi ve anayasa şikayetleri,

• İdari ret kararlarına karşı etkili başvuru yapılması.

---

9. Güncel Reformlar ve Politik Etkiler

Kanada’da göç politikaları dönemsel olarak değişse de yasal sistemin temel ilkeleri sabittir. Son yıllarda;

• Dijital başvuru sistemleri (GCKey, IRCC Portal),

• Hızlandırılmış Express Entry değerlendirmesi,

• Mülteci kabul sisteminde tematik kriterler (örneğin LGBTQ başvuruları),

• İş gücü açığına yönelik program genişlemeleri,

göçmenlik hukukunu dinamik bir alan haline getirmiştir.

---

10. Sonuç: Hukuki Temellere Dayalı, İnsan Haklarına Duyarlı Bir Sistem

Kanada göçmenlik hukuku, yalnızca idari düzenlemelerle değil, federal yasa, anayasa, yönetmelik, uluslararası sözleşmeler ve yargı içtihatları ile şekillenmiş güçlü bir sistemdir. Bu sayede başvuru sahiplerine hukuki güvenlik, itiraz hakkı, insan hakları temelli koruma ve adil süreç garantisi sunulmaktadır.

Göçmen adaylarının ve danışmanlarının, her başvuru kategorisi için ayrı ayrı yürürlükteki yasal metinlere ve mahkeme kararlarına dikkat etmeleri gerekir.