Blockchain Sözleşmeleri: Türk Hukukundaki Yeri ve Uluslararası Boyutu

1. Giriş

Dijital dönüşüm çağında sözleşme hukukunun evrimi, özellikle blockchain teknolojisinin gelişimi ile birlikte, klasik sözleşme anlayışını köklü bir biçimde değiştirmektedir. Akıllı sözleşmeler (smart contracts) olarak da adlandırılan bu yeni nesil sözleşme yapıları, taraflar arasında güveni, aracıya gerek kalmadan matematiksel doğrulama ve otomatik icra mekanizmaları üzerinden tesis etmektedir. Bu makalede, blockchain sözleşmelerinin hukuki niteliği, Türk hukuku içindeki konumu, ilgili mevzuatlar ile ilişkisi ve uluslararası hukuk düzenlemeleri karşısındaki durumu detaylı biçimde incelenecektir.

---

2. Blockchain ve Akıllı Sözleşmeler Nedir?

Blockchain, merkeziyetsiz, dağıtık defter teknolojisine dayanan, şeffaf, geri döndürülemez ve manipüle edilmesi imkânsız işlem kayıtlarının tutulduğu bir sistemdir. Bu sistem üzerinde geliştirilen akıllı sözleşmeler, bir yazılım kodu şeklinde tanımlanmış, belirli koşulların oluşması halinde kendi kendini otomatik olarak yürüten sözleşmelerdir.

2.1. Akıllı Sözleşme Özellikleri

• Otomatik icra kabiliyeti

• Tarafsızlık ve şeffaflık

• Aracıya ihtiyaç duymama

• Kriptografik güvenlik

• İzlenebilirlik ve değiştirilmezlik

---

3. Türk Hukukunda Blockchain Sözleşmelerinin Yeri

3.1. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi (TBK m.26)

Türk Borçlar Kanunu’na göre, taraflar aralarında kanuna, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı olmamak kaydıyla her türlü sözleşmeyi yapabilirler. Bu ilke kapsamında, blockchain tabanlı akıllı sözleşmelerin hukuken geçerli olması mümkündür.

3.2. Sözleşmenin Kuruluşu (TBK m.1–4)

Akıllı sözleşmelerin Türk hukukuna uygun sayılabilmesi için şu şartları taşıması gerekir:

• Tarafların irade beyanı (program kodu olarak ifade edilebilir),

• Teklif ve kabul süreci (trigger–response sistemleri ile sağlanır),

• Hukuka ve ahlaka aykırılık taşımaması,

• Belirlilik ve icra kabiliyeti.

3.3. Yazılılık Şartı Gerektiren Sözleşmelerde Durum

Bazı sözleşmeler kanunen yazılı şekilde yapılmak zorundadır (örneğin taşınmaz satış vaadi – BK m.237). Bu durumda akıllı sözleşmelerin tek başına yeterli olmadığı, ancak tamamlayıcı belge niteliğinde değerlendirilebileceği düşünülmektedir.

---

4. Türk Mevzuatında İlgili Düzenlemeler

Türk hukuk sisteminde henüz doğrudan “akıllı sözleşme” veya “blockchain sözleşmesi” tanımı yapılmamış olsa da, bazı düzenlemeler konuyla ilişkilidir:

4.1. 6493 Sayılı Ödeme ve Elektronik Para Kanunu

Ödeme hizmetlerinin elektronik ortamda gerçekleştirilmesi bakımından, blockchain sistemleri ve akıllı sözleşmeler destekleyici altyapı olarak kabul edilebilir. Ancak kanun, doğrudan bu sözleşmeleri kapsamamaktadır.

4.2. 6698 Sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu (KVKK)

Akıllı sözleşmelerin çalıştığı blockchain sistemlerinde, kişisel verilerin işlenmesi, saklanması ve yurt dışına aktarımı önemli bir tartışma konusudur. KVKK uyarınca kişisel veriler otomatik sistemlerle işlendiğinde de veri sorumluluğu devam etmektedir.

4.3. Elektronik İmza Kanunu

Akıllı sözleşmelerin güvenliği açısından elektronik imza veya nitelikli elektronik sertifika kullanımı, hukuki geçerlilik kazandırabilir. Ancak Türkiye’de e-imza ile blockchain entegrasyonu henüz yaygın değildir.

---

5. Uygulamada Blockchain Sözleşmelerine İlişkin Sorunlar

5.1. İrade Sorunu

Tarafların sözleşme kodunu tam olarak anladığı varsayımı çoğu zaman gerçekçi değildir. Türk hukuku açısından “irade fesadı” halleri (TBK m.30 vd.) gündeme gelebilir.

5.2. Hata, İmkânsızlık ve Mücbir Sebep

Akıllı sözleşmelerde koşulları değiştirmek veya uyarlamak çoğu zaman mümkün değildir. Bu durum, TCK m.136 (kusurlu yazılım) veya TBK m.138 (aşırı ifa güçlüğü) hükümleriyle çatışma yaratabilir.

---

6. Uluslararası Hukukta Blockchain Sözleşmeleri

6.1. UNCITRAL (Birleşmiş Milletler Uluslararası Ticaret Hukuku Komisyonu)

UNCITRAL, 2019 yılında yayımladığı bir teknik notta, akıllı sözleşmelerin sözleşme hukuku kapsamında değerlendirilebileceğini belirtmiştir. Ancak her devletin kendi iç hukukuna göre geçerlilik kriteri olacağı vurgulanmıştır.

6.2. AB Dijital Hizmetler Yasası (Digital Services Act – DSA)

Avrupa Birliği, özellikle akıllı sözleşmelerin tüketici haklarını ihlal etmemesi, şeffaflık ve iptal edilebilirlik kriterlerine sahip olması gerektiğini savunmaktadır.

6.3. Amerikan Hukuku

ABD’de bazı eyaletler (örneğin Arizona, Vermont) blockchain ve smart contract’ları tanıyan özel düzenlemeler yapmıştır. Özellikle Delaware eyaleti, şirket sözleşmelerinin blockchain üzerinden yapılmasını kabul etmiştir.

---

7. Hukuki Tavsiyeler ve Sözleşme Tasarımı

✅ Hibrit Sözleşme Modeli:

Kod ile yazılı metin birleşmeli; taraflar sözleşmeyi hem blockchain üzerinde hem de klasik metin halinde düzenlemelidir.

✅ Uyuşmazlık Çözüm Klozları:

Akıllı sözleşmelerde doğabilecek ihtilaflar için mutlaka tahkim, arabuluculuk veya yetkili mahkeme belirlemesi yapılmalıdır.

✅ Tüketici Hukuku Uyumu:

Tüketici sözleşmeleri bakımından cayma hakkı, açık bilgilendirme ve geri ödeme prosedürlerinin smart contract’a entegre edilmesi gerekir.

---

8. Sonuç

Blockchain teknolojisinin sunduğu akıllı sözleşmeler, Türk hukukunda doğrudan düzenlenmemiş olsa da, mevcut normlara uyumlu biçimde şekillendirildiğinde geçerli sayılmaktadır. Ancak her sözleşme türü için bu sistem uygun değildir. Uluslararası alanda ise farklı ülkeler bu teknolojiye hızla uyum sağlamakta ve özel düzenlemelerle güvenli kullanım alanları yaratmaktadır. Türkiye’de de özellikle e-ticaret, finans ve gayrimenkul sektörlerinde blockchain sözleşmelerine yönelik yasal altyapının oluşturulması ve yargı içtihatlarının gelişmesi önem arz etmektedir.