Teamcenter / Windchill / Enovia Lisanssız Kullanımı Suç mu?

Endüstriyel üretim süreçlerinde ürün veri yönetimi (PDM) ve ürün yaşam döngüsü yönetimi (PLM) sistemlerinin önemi giderek artmaktadır. Bu kapsamda en yaygın kullanılan üç sistem olan Teamcenter (Siemens), Windchill (PTC) ve Enovia (Dassault Systèmes); büyük ölçekli üretim şirketlerinin dijital ikiz, mühendislik değişiklik yönetimi, BOM (parça listesi) ve iş akışı sistemlerini yönettikleri kurumsal yazılımlardır.

Bu yazılımların kullanımı lisanslı ve kurumsal denetime tabiidir. Ancak son yıllarda bazı KOBİ’lerin, mühendislik ofislerinin veya tedarikçilerin bu sistemleri lisanssız, korsan veya izinsiz yollarla kurduğu ve kullandığı görülmektedir.

Bu makalede, Teamcenter, Windchill ve Enovia yazılımlarının lisanssız kullanılmasının hukuki karşılığı, Türk Ceza Kanunu ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu çerçevesinde incelenecektir.

1. PDM ve PLM Yazılımlarının Tanımı

 Teamcenter (Siemens)

Mühendislik verilerinin tüm yaşam döngüsünü yönetir. CAD entegrasyonu, parça revizyon takibi, doküman kontrolü, dijital ikiz, iş akışları ve proje yönetimi gibi işlevler içerir.

 Windchill (PTC)

Modüler yapısıyla ürün konfigürasyonu, mühendislik değişikliği talepleri (ECR), üretim hattı veri senkronizasyonu ve süreç optimizasyonu sağlar.

 Enovia (Dassault Systèmes)

3DEXPERIENCE platformunun bir parçasıdır. Ürün portföy yönetimi, tedarik zinciri koordinasyonu ve sistem mühendisliği süreçleriyle uyumludur.

Bu sistemler genellikle:

• Sunucu tabanlı kurulum,
• Ağ lisansları,
• Kullanıcı başı lisanslama,
• SaaS (cloud) lisans modeli
  şeklinde çalışır.

Kurulum sonrası yazılımın çalışması için lisans sunucusu (license server) üzerinden lisans doğrulaması yapılır. Bu sistemin herhangi bir şekilde “kırılması”, “emülasyonu” veya “manipülasyonu” hukuka aykırıdır.

2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) Yönünden Değerlendirme

5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu, bilgisayar yazılımlarını açıkça “eser” olarak kabul eder (m.2/1-9).

Teamcenter, Windchill ve Enovia; yüksek maliyetli, gelişmiş özellikler içeren ve telif korumasına sahip yazılımlardır. Bu nedenle, bu yazılımların:

• Lisanssız şekilde kurulması,
• Yasa dışı yollarla güncellenmesi,
• Birden fazla kullanıcıya dağıtılması,
• Emülasyon yoluyla lisans kontrolünün aşılması,

eser sahibinin mali haklarını ihlal eder.

FSEK m.71:
“Bu Kanunla korunan bir eseri, sahibinin yazılı izni olmadan çoğaltan, temsil eden, yayan veya umuma ileten kişi hakkında bir yıldan beş yıla kadar hapis cezasına veya adli para cezasına hükmolunur.”

Bu madde kapsamında hem kullanıcı, hem de bu yazılımları kurarak faaliyete geçiren sistem yöneticisi veya şirket sahibi hakkında ceza davası açılabilir.

3. Türk Ceza Kanunu (TCK) Yönünden Değerlendirme

Korsan yazılım kullanımının temel teknik boyutu lisans sunucusuna müdahale içerdiğinden, bu eylem bilişim sistemine müdahale suçu kapsamında değerlendirilir.

TCK m.244/4:
“Bir bilişim sisteminin işleyişini engelleyen veya bozan kişi, bir yıldan beş yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”

Bu kapsamda:

• Crack kullanılması,
• License server bypass edilmesi,
• Sahte sunucu kurulması,
• Sistem dosyalarının değiştirilmesi,

doğrudan ceza sorumluluğu doğurur.

4. Tazminat Yükümlülüğü ve Ticari Sonuçlar

Bu yazılımlar için lisanssız kullanım tespit edilmesi hâlinde, üretici şirket veya Türkiye temsilcisi tarafından Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesi‘nde tazminat davası açılır. Talep edilebilecek zarar kalemleri:

• Yazılımın güncel lisans bedeli (kullanıcı başı),
• Kullanım süresine göre oluşan ticari kazanç farkı,
• İtibar ve marka değer kaybı,
• Yayımlanan teknik doküman ve çıktılar üzerindeki hak ihlali,
• Avukatlık ve yargılama giderleri.

Bu davalarda bilirkişi incelemesi, katalog fiyatlar, vergi kayıtları gibi deliller kullanılarak zarar hesaplanır.

5. Şirketler Açısından Riskler

Lisanssız PLM yazılımı kullanımı hâlinde şirketler şunlarla karşı karşıya kalabilir:

• Tüm bilgisayarların imajı alınır ve dijital delil toplanır,
• Savcılık soruşturması başlatılır ve ceza davası açılır,
• Şirket yöneticilerine ve IT birimine ceza verilebilir,
• ISO 9001, ISO 27001 gibi belgelerin denetimlerinde olumsuz rapor çıkar,
• Kurumsal itibar zedelenir, tedarik zincirlerinden çıkarılır.

Ayrıca bu yazılımlar genellikle savunma sanayii, havacılık ve otomotiv tedarik zincirinde kullanıldığından, ihlal tespiti hâlinde iş ilişkileri sona erdirilebilir.

6. Yargıtay Kararları ve Uygulama

Yargıtay 7. Ceza Dairesi ve Yargıtay 11. Hukuk Dairesi, mühendislik ve ticari yazılımların lisanssız kullanımını eser sahibi haklarına saldırı olarak değerlendirmektedir.

Örnek Karar:

Yargıtay 7. Ceza D., 2016/2738 E. – 2017/4213 K.:
“Sanığın, Autodesk yazılımını lisanssız kullanmak suretiyle eser sahibinin izinsiz çoğaltma hakkını ihlal ettiği sabittir. Hapis ve adli para cezasına hükmolunması yerindedir.”

Aynı yorum Teamcenter, Windchill ve Enovia gibi kurumsal yazılımlar için de geçerlidir.

7. Hukuka Uygun Alternatifler

• Deneme sürümü (trial) kullanımı yasal ve ücretsizdir.
• Eğitim kurumları ve Ar-Ge merkezleri için indirimli lisanslar mevcuttur.
• Gelişmiş ihtiyaçlar için SaaS (bulut tabanlı) lisanslama modeli tercih edilebilir.
• Açık kaynak kodlu PDM/PLM çözümleri (ör. Aras Innovator, OpenPLM) değerlendirilmelidir.

8. Sonuç

Teamcenter, Windchill ve Enovia gibi kurumsal mühendislik yazılımlarının lisanssız şekilde kullanılması:

• FSEK m.71 kapsamında eser hakkı ihlali,
• TCK m.244/4 kapsamında bilişim sistemine müdahale suçu,
• Hukuk mahkemelerinde tazminat sorumluluğu
  doğurur.

Mühendislik firmaları, üreticiler, tedarikçiler ve yazılım danışmanları; bu yazılımları kullanırken yasal lisanslama koşullarına eksiksiz uymalı, denetim süreçlerinde tüm lisans belgelerini ibraz edebilecek sistemler kurmalıdır.

Stj.Öğr.Esmanur AKTAŞ