Veri Paylaşımı ve Rekabet Hukuku: İşbirliği mi, Bilgi Karteli mi?

 

1. Giriş

Dijital ekonominin yükselişiyle birlikte veriye erişim ve veri paylaşımı, işletmelerin rekabetçi avantaj kazanma araçları arasında ilk sıraya yerleşmiştir. Ancak büyük veri (big data), sadece inovasyonu desteklemekle kalmamakta; aynı zamanda rekabet hukukunun sınırlarını zorlayan yeni sorun alanları da yaratmaktadır. Özellikle rakip teşebbüsler arasında gerçekleşen veri paylaşımı, işbirliği mi yoksa yasaklı bilgi karteli mi sorusunu gündeme taşımaktadır.

Bu makalede, veri paylaşımının rekabet hukuku bakımından doğurabileceği riskler ve fırsatlar, Türk Rekabet Kurumu kararları ve AB uygulamaları ışığında değerlendirilecektir.

2. Veri Paylaşımı Türleri

Veri paylaşımı, taraflar arasında bilginin ne şekilde aktarıldığına göre üç ana şekilde gerçekleşebilir:

• Dikey veri paylaşımı: Tedarikçi ile dağıtıcı arasında (örneğin stok veya tüketim verileri),
• Yatay veri paylaşımı: Rakip firmalar arasında (örneğin pazarlama stratejileri, fiyatlama algoritmaları),
• Çok taraflı platform paylaşımı: Ortak veri havuzları (örneğin kredi kayıt bürosu, reklam teknolojisi platformları).

Özellikle yatay veri paylaşımı, rekabet hukukunda “bilgi değişimi yoluyla yasaklanmış anlaşma” kategorisinde yer alabilecek yüksek riskli bir alandır.

3. Rekabet Hukukunda Bilgi Değişiminin Yeri

Türk rekabet hukuku bakımından 4054 sayılı Kanun’un 4. maddesi, rekabeti bozucu her türlü anlaşma, uyumlu eylem ve teşebbüs birlikleri kararını yasaklamaktadır. Bilgi paylaşımı da bu kapsamda değerlendirilmekte ve:

• Gizli veya
• Geleceğe yönelik hassas ticari bilgiler içeriyorsa,

açık ya da örtülü kartel davranışı teşkil edebilmektedir.

4. Riskli Alanlar: Ne Tür Veri Paylaşımı Tehlikeli?

4.1. Geleceğe Yönelik Bilgiler

Henüz uygulamaya geçmemiş kampanyalar, fiyat listeleri, müşteri hedefleme stratejileri gibi bilgiler, rekabeti engelleyici anlaşma veya uyumlu eylem olarak değerlendirilebilir.

4.2. Pazar Payı ve Müşteri Verileri

Rekabet Kurulu’nun içtihatlarında, firmaların pazar payı, müşteri bölüşümü ve satış miktarı gibi hassas verileri paylaşması, müşteri bölüşümüne ve “pazarı paylaşmaya” yönelik bir kartel işareti olarak kabul edilmektedir.

4.3. Frekans ve Şeffaflık

Verinin sık, detaylı ve doğrudan rakibe aktarılması, rekabetin etkilenme ihtimalini artırır. Ayrıca verinin anonimleştirilmemiş olması veya doğrudan kişi/firma bazlı verilmesi de ihlal riskini artırır.

5. Hukuka Uygun Veri Paylaşım Kriterleri

Veri paylaşımı mutlak olarak yasak değildir. Rekabet Kurulu ve AB Komisyonu uygulamasına göre aşağıdaki kriterlere dikkat edilmesi halinde veri paylaşımı hukuka uygun olabilir:

✅ 1. Veri Anonimleştirilmiş Olmalıdır

Verinin teşebbüs kimliği içermemesi gerekir. Örneğin, “Firma A’nın fiyatı 12 TL” yerine “ortalama piyasa fiyatı 12 TL” şeklinde genel veri sunumu tercih edilmelidir.

✅ 2. Geriye Dönük ve Toplu Veri Olmalıdır

Yalnızca geriye dönük ve toplulaştırılmış (aggregated) veriler paylaşılabilir. Geleceğe dönük stratejik veri paylaşımı doğrudan yasaktır.

✅ 3. Üçüncü Taraf Aracılığıyla Paylaşım

Veri bir platform veya bağımsız danışman aracılığıyla anonim şekilde sunulmalıdır. Doğrudan rakibe gönderilen veriler her zaman risklidir.

✅ 4. Rekabeti Geliştirici Amaç Gütmelidir

Veri paylaşımı, sektördeki şeffaflığı artırma, tüketici tercihini güçlendirme veya standardizasyon gibi meşru gerekçelere dayanmalıdır.

6. AB Uygulamalarında Yaklaşım

Avrupa Komisyonu, bilgi paylaşımını rekabet ihlali saymak için şu kriterleri arar:

• Paylaşımın önleyici etkisi (foreclosure effect) olup olmadığı,
• Pazarın şeffaflığını aşan düzeyde rekabet hassasiyeti yaratıp yaratmadığı,
• Paylaşımın zamanlaması, formatı ve erişim koşulları.

📌 2020 Vodafone/Telefonica kararı: Mobil operatörlerin paylaşım anlaşmasında yalnızca altyapıya ilişkin teknik bilgiler yer aldığı ve müşteri verileri dışarıda tutulduğu için rekabet ihlali oluşmadığına hükmedilmiştir.

7. Sektörel Örnekler

📉 Bankacılık Sektörü

Bankaların kredi risk verilerini paylaşmaları (örneğin Kredi Kayıt Bürosu sistemi), rekabet hukuku açısından istisnai biçimde kabul edilmiştir. Ancak kredi fiyatlaması, faiz oranları gibi stratejik bilgilerde paylaşım yasaktır.

🛒 E-Ticaret Sektörü

Piyasa fiyatı takip yazılımları (price tracking bots) aracılığıyla rakip fiyat bilgisine ulaşılması, dolaylı bilgi karteli riskini doğurabilir. Amazon, Trendyol, Hepsiburada gibi platformların algoritmalarında bu tür bilgilerin kullanılması, Rekabet Kurulu denetimine tabi tutulmaktadır.

8. Rekabet Kurumu’nun Güncel Duruşu

2023 yılında yayımlanan “Dijital Pazarlar Ön Raporu”, veri paylaşımının doğrudan rekabeti şekillendirdiği ve özellikle büyük dijital platformların bu tür veriler yoluyla piyasayı domine ettiği uyarısında bulunmuştur. Kurum, bu kapsamda:

• Veri asimetrisine neden olan uygulamaları,
• Self-preferencing ve çapraz veri kullanımını,
• Rekabetçi veri havuzlarına eşit erişim sağlanmasını

öncelikli denetim alanı olarak belirlemiştir.

9. Sonuç ve Öneriler

Veri paylaşımı, günümüzün dijital rekabet ortamında kaçınılmaz bir uygulamadır. Ancak veri paylaşımı ile bilgi karteli arasındaki çizgi oldukça incedir. Bu nedenle işletmelerin:

• Paylaştıkları verinin niteliğini titizlikle analiz etmesi,
• Hukuki danışmanlık eşliğinde bilgi paylaşımı prosedürü oluşturması,
• Özellikle rakiplerle doğrudan veri paylaşımından kaçınması,
• Anonimleştirme, geciktirme ve bağımsız üçüncü taraflarla iletim prensiplerini benimsemesi

gerekmektedir.

Rekabet Kurumu’nun bu alanda daha detaylı kılavuzlar yayınlaması, sektörel bazda sınırların daha net çizilmesini sağlayacaktır. Aksi takdirde “bilgi paylaşımı” adı altında şekillenen karteller, dijital pazarlarda görünmeyen ama çok etkili bir rekabet ihlali türü olmaya devam edecektir.