Kullandığınız Uygulamalar Rekabeti Engelliyor Olabilir mi?: E-Ticaret Platformları

1. Giriş

Son yıllarda dijital dönüşümün etkisiyle e-ticaret, hem bireysel hem kurumsal tüketim kalıplarını kökten değiştirmiştir. Türkiye’de Trendyol, Hepsiburada ve Amazon; küresel ölçekte ise Amazon, eBay ve Alibaba gibi platformlar, tüketicilere sağladıkları kolaylık sayesinde milyonlarca kullanıcıya ulaşmaktadır. Ancak bu platformların rekabet üzerindeki etkileri yalnızca fiyat ve erişim kolaylığıyla sınırlı değildir. Platformların pazarda hakim pozisyonlarını kötüye kullanmaları, rekabet hukukunun giderek daha çok ilgilendiği bir alan haline gelmiştir.

Bu makalede, e-ticaret platformlarının pazar gücünü hangi araçlarla kötüye kullanabileceği, Amazon ve Trendyol kararları çerçevesinde somut örneklerle açıklanacak; ardından Türk Rekabet Kurumu’nun ve AB/ABD uygulamalarının hukuki değerlendirmeleri sunulacaktır.

2. E-Ticaret Platformlarında Rekabet Dinamikleri

E-ticaret platformları, satıcılarla alıcıları bir araya getiren çok taraflı dijital pazar yerleridir. Bu platformlar aynı zamanda kendileri de mal veya hizmet satıcısı olabilir. Yani “hem hakem, hem oyuncu” olabilen yapılardır. Bu çift rolden doğan temel rekabet sorunları şunlardır:

• Satıcılar arasında ayrımcılık
• Kendi ürünlerini algoritmalarla öne çıkarma
• Satıcı verilerini kullanarak rakip ürün geliştirme
• Komisyon oranlarıyla pazar dışına itme
• Fiyat paritesi gibi kısıtlayıcı sözleşme koşulları

Bu sorunlar, özellikle piyasada “hakim durum” niteliği taşıyan platformlarda 4054 sayılı Kanun’un 6. maddesi kapsamında rekabetin ihlali anlamına gelebilir.

3. Trendyol Örneği: Algoritmik Manipülasyon ve Ayrımcılık

Türk Rekabet Kurumu, 2021/41-558 sayılı kararı ile Türkiye’nin en kapsamlı dijital piyasa incelemelerinden birini gerçekleştirmiştir. Soruşturma, Trendyol’un üçüncü taraf satıcılara ait verileri kullanarak kendi ürünlerini öne çıkardığı iddiasıyla başlatılmıştır.

3.1. Kararın Özeti

Kurul, Trendyol’un:

• Veri kullanım yoluyla rakip satıcılara karşı avantaj sağladığını,
• Algoritma üzerinden kendi ürünlerini öne çıkardığını (self-preferencing),
• Satıcılar arasında ayrımcılık yaptığını,

tespit etmiş ve şirkete 61 milyon TL idari para cezası vermiştir. Ayrıca algoritmik sıralama sisteminin denetime açılması, veri kullanımının sınırlandırılması gibi yapısal ve davranışsal yükümlülükler getirilmiştir.

3.2. Hukuki Değerlendirme

Kurul bu kararıyla ilk defa “dijital algoritmalarla yapılan rekabet ihlali” olgusunu açıkça kabul etmiş ve özellikle tüketiciye doğrudan temas eden pazar yerlerinde şeffaflık, ayrım yasağı ve veri kullanım etiği ilkelerine vurgu yapmıştır.

4. Amazon Uygulamaları: Küresel Ölçekte Rekabet Sorunları

Amazon, kendi markalı ürünleri (Amazon Basics gibi) ile üçüncü taraf satıcılar arasında doğrudan rekabet halindedir. Avrupa Komisyonu ve ABD Federal Ticaret Komisyonu (FTC), Amazon hakkında birçok soruşturma yürütmektedir.

4.1. AB Komisyonu’nun 2022 Kararı

Avrupa Komisyonu, Amazon’un:

• Satıcı verilerini toplayarak kendi ürünlerinde kullandığı,
• Kendi ürünlerini arama sonuçlarında önceliklendirdiği,
• Prime kargo sisteminde sadece kendi ürünlerine avantaj sağladığı

gerekçeleriyle ihlalde bulunduğunu belirtmiş ve 1.2 milyar Euro’ya varan ceza süreci başlatmıştır. Amazon, Komisyon’la uzlaşmaya gitmiş ve bu uygulamaları Avrupa genelinde sınırlandırma taahhüdü vermiştir.

4.2. FTC’nin 2023 Davası

ABD’de FTC tarafından açılan antitröst davasında Amazon’un:

• “Buy Box” sistemini manipüle ederek rakip ürünleri dezavantajlı kıldığı,
• Dış fiyatları kısıtlayan sözleşme hükümleriyle fiyat eşitlemeye zorladığı,
• Rakip pazaryerlerinde satış yapanları cezalandırdığı

ileri sürülmüştür. Bu dava halen devam etmekte olup, ABD rekabet hukukunda dijital platformlara yönelik en ciddi davalardan biridir.

5. Rekabet Hukuku Açısından Değerlendirme

5.1. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması (4054 s. K. m.6)

Platformların, kendi ürünlerini önceliklendirmesi, algoritmik olarak rakip satıcılara dezavantaj sağlaması veya belirli satıcılara ayrımcı davranması, hâkim durumun kötüye kullanılması sayılabilir.

Bu ihlallerde önemli kriterler:

• Pazarın kapanıklığı (network etkisi)
• Satıcıların başka platforma geçememesi
• Platformun olmazsa olmaz (“essential facility”) niteliği taşımasıdır.

5.2. Ayrımcılık Yasağı

Rekabet hukukunda, benzer konumda bulunan satıcılara farklı muamele yapılması (komisyon oranı, görünürlük, teslimat hizmeti gibi alanlarda) ayrımcılık teşkil eder. Özellikle platformun sahibi olan şirket, kendi ürünleri lehine ayrımcılık yaptığında, bu doğrudan rekabet ihlalidir.

5.3. Fiyat Paritesi Hükümleri

Bazı platformlar, satıcının başka bir platformda daha düşük fiyattan satış yapmasını yasaklayan sözleşmeler düzenlemektedir. Bu tür “fiyat paritesi” hükümleri (MFN – Most Favored Nation), hem Türkiye’de hem AB’de rekabeti kısıtlayıcı dikey anlaşma olarak değerlendirilmektedir.

6. Mevzuat Gelişmeleri ve Regülasyonlar

6.1. Türkiye’deki Gelişmeler

2022’de Rekabet Kurumu, dijital piyasaların düzenlenmesi için hazırladığı “Dijital Pazarlar Ön Raporu” ile bu alandaki regülasyon ihtiyacına dikkat çekmiş ve “önleyici nitelikte özel düzenlemeler” yapılmasını önermiştir.

Yeni bir “Dijital Platformlar Yasası” çalışması da kamuoyuna yansımış olup, bu düzenleme ile platformlara:

• Ayrımcılık yasağı
• Şeffaf algoritma zorunluluğu
• Veri kullanımı kısıtı
• Alternatif pazar erişimi yükümlülüğü

getirilmesi planlanmaktadır.

6.2. AB – Dijital Piyasalar Yasası (DMA)

2023’te yürürlüğe giren DMA, Amazon gibi “gatekeeper” platformlara aşağıdaki yasakları getirmiştir:

• Kendi ürününü öne çıkaramaz
• Rakip satıcının verisini kullanamaz
• Tüketiciyi platform dışı yönlendirmeyi engelleyemez
• Alternatif ödeme sistemlerini kısıtlayamaz

Bu düzenleme, e-ticarette rekabet dengesinin korunması açısından model teşkil etmektedir.

7. Sonuç ve Değerlendirme

E-ticaret platformlarının sağladığı faydaların yanında, pazar gücünü kötüye kullanmaları durumunda ciddi rekabet sorunları doğabilmektedir. Özellikle tüketiciye doğrudan ulaşan ve satıcı davranışını yönlendiren platformlarda, şeffaflık, eşitlik ve erişim hakkı, sadece etik değil hukuki bir yükümlülüktür.

Trendyol kararı Türkiye için bir milat olmuş, Rekabet Kurumu’nun dijital alandaki denetim kapasitesini göstermiştir. Amazon örneği ise küresel düzeyde platformların nasıl denetlendiği konusunda önemli emsaller sunmaktadır.

Bu çerçevede öneriler:

• Algoritmik şeffaflık artırılmalı
• Satıcı verisi ile rakip ürün üretimi yasaklanmalı
• Platform içi yönlendirme ve ayrımcılık sınırlanmalı
• Tüm taraflar için açık ve eşit kurallar geçerli olmalıdır

E-ticaretin sürdürülebilirliği ve rekabetin canlı tutulması, ancak platform gücünün hukuki düzenlemelerle dengelenmesi ile mümkündür.