Tescilsiz Tasarımı Kullandım: Tazminat Sorumluluğum Var mı?
Giriş
Günümüzde özgün tasarımlar, sadece estetik değil, ticari değeri olan varlıklar hâline gelmiştir. Moda, mobilya, endüstriyel ürünler, grafik tasarımlar ve dijital içerikler gibi pek çok alanda tasarım, markalaşma sürecinin ve pazarlama stratejisinin temel unsurudur. Ancak bu tasarımların her zaman tescil edilmiş olması gerekmez. Peki, bir tasarımı tescilli olmadığını düşünerek kullandığınızda, tazminat sorumluluğunuz doğar mı?
Bu sorunun cevabı, hem 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu, hem 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) hem de Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde farklı sonuçlara yol açabilir. Bu makalede, tescilsiz bir tasarımın kullanımı durumunda doğabilecek hukuki sorumluluklar, tazminat riski, hak sahiplerinin açabileceği davalar, Yargıtay kararları ve uygulamadaki örnekler ile incelenecektir.
1. Tescil Edilmemiş Tasarım Ne Anlama Gelir?
1.1. Tasarım Tescili Nedir?
6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu’na göre, bir tasarımın korunabilmesi için Türk Patent ve Marka Kurumu nezdinde tescil edilmesi gerekir. Ancak bu, mutlak bir kural değildir.
1.2. Tescilsiz Tasarımlar da Korunabilir mi?
Evet. Özellikle Avrupa Birliği mevzuatına paralel olarak Türk hukukunda da tescilsiz tasarımlara belirli şartlarla koruma sağlanır. Bu koruma, genellikle sınırlı süreli ve daha dar kapsamlıdır.
2. Tescilsiz Tasarımların Hukuki Koruma Kaynakları
2.1. 6769 Sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK)
Her ne kadar SMK esas olarak tescilli tasarımları korusa da, tescilsiz tasarımların kötüye kullanımı durumunda genel hükümler ve haksız rekabet hükümleri devreye girer.
2.2. 5846 Sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK)
Tescilsiz bir tasarım, eğer eser niteliğindeyse, yani sahibinin özgünlüğünü ve estetik yaratıcılığını yansıtıyorsa, FSEK kapsamında koruma altına alınır.
FSEK m.1/B: “Bir düşünce veya duygunun ifade tarzı niteliğindeki her türlü estetik ürün eser sayılır.”
Dolayısıyla tescil olmasa bile, eser sahibinin rızası olmadan yapılan kopyalama ve yayma faaliyetleri ihlal sayılır.
2.3. Türk Ticaret Kanunu (TTK) – Haksız Rekabet
Tescilsiz tasarım, piyasa nezdinde tanınırlık kazanmış, belirli bir müşteri kitlesi tarafından ayırt ediliyorsa, başka biri tarafından aynen veya benzer şekilde kullanılması haksız rekabet olarak değerlendirilir.
TTK m.55/1-a-5: “Başkasının ürünlerini taklit etmek suretiyle satışa sunmak, haksız rekabettir.”
3. Tazminat Sorumluluğu Ne Zaman Doğar?
3.1. İhlalin Belirlenmesi
Tescilsiz bir tasarımı kullanan kişi aşağıdaki koşullarda tazminat sorumluluğu altına girebilir:
- Tasarım özgün ve eser niteliğinde ise,
- Kullanım izinsiz ise,
- Tasarım daha önce piyasada kullanılmış ve tanınmış ise,
- Kullanım sonucu hak sahibinin maddi veya manevi zarara uğradığı ispatlanırsa.
3.2. Tazminat Türleri
- Maddi Tazminat: Hak sahibinin uğradığı zarar ya da ihlal edenin elde ettiği haksız kazanç üzerinden hesaplanır.
- Manevi Tazminat: Eser sahibinin kişilik haklarının ihlali söz konusuysa gündeme gelir (örneğin ismin belirtilmemesi).
Yargıtay 11. HD, 2015/8823 E., 2017/1112 K.: “Tescilsiz bir endüstriyel tasarımın FSEK kapsamında eser sayılması hâlinde, izinsiz kullanım nedeniyle hem maddi hem manevi tazminat talep edilebilir.”
4. Tescilsiz Tasarımı Kullanmanın Hukuki Sonuçları
| Durum | Sonuç | Hukuki Dayanak |
|---|---|---|
| Tasarım özgün, eser niteliğinde | Tazminat + cezai yaptırım | FSEK |
| Tasarım piyasada tanınmış | Haksız rekabet + tazminat | TTK |
| Kötü niyetli kullanım | Tazminat + tedbir + ürün toplatma | SMK genel hükümler |
5. Tazminat Açısından Kasten mi, İstem Dışı mı?
Kullanıcının kastı, tazminat miktarını etkiler, ancak tazminat sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
- Kötü niyetli kullanım: Daha yüksek tazminat ve gerekirse cezai yaptırım.
- İyi niyetli kullanım (örneğin tasarımın tescilsiz olduğunu bilmeme): Daha düşük tazminat ama yine de sorumluluk söz konusu.
Yargıtay 11. HD, 2014/4923 E., 2016/1138 K.: “Tescilsiz bir tasarımın eserden doğan koruma kapsamında olduğu anlaşıldığında, iyi niyetli kullanıcı dahi tazminat ödemekle yükümlüdür.”
6. Uygulama Örneği: Moda Tasarımı Olayı
Senaryo:
Bağımsız bir modacı, özgün bir elbise tasarımıyla sosyal medyada paylaşım yapar. Ancak tasarımı tescil ettirmemiştir. Bir hazır giyim markası, bu tasarımı birebir şekilde koleksiyonuna alır ve satmaya başlar.
Hukuki Değerlendirme:
- Elbise özgün ve estetik olduğundan eser sayılır.
- İzinsiz kullanım söz konusudur.
- Maddi tazminat + ürün toplatma + yayımla düzeltme talepleri gündeme gelir.
7. Tescilsiz Tasarım Sahibi Ne Yapabilir?
- İhtiyati Tedbir: İhlali engellemek için mahkemeden satışın durdurulması talep edilebilir.
- Tespit Davası: Hakkın ve ihlalin varlığı sabitlenebilir.
- Tazminat Davası: Maddi/manevi zararlar için.
- Ceza Soruşturması (FSEK m.71): Bilerek yapılan kopyalamalarda ceza hükümleri devreye girer.
- Noter Tespiti / Delil Tespiti: Tasarımın ne zaman kamuya açıklandığını ispatlamak için.
8. Kullanıcı Ne Yapmalı? Tazminat Riskinden Kaçınmak İçin Öneriler
- Herhangi bir tasarımı kullanmadan önce tescilli olup olmadığını araştırın.
- Tescilsiz görünse bile özgünlük ve eser niteliği taşıyıp taşımadığını değerlendirin.
- Kullanımda emin değilseniz, tasarım sahibinden yazılı izin alın.
- Özellikle moda, grafik, web tasarımı gibi alanlarda profesyonel etik kurallara uygun hareket edin.
Sonuç: Tescilsiz Tasarım Korumaz Demek Değildir
Tasarımın tescil edilmemiş olması, onun korumasız olduğu anlamına gelmez. Eğer tasarım:
- Özgünse,
- Kamuya sunulmuşsa,
- Piyasada bir bilinirlik kazanmışsa,
marka ve tasarım hukukunun yanında eser koruması, haksız rekabet, tazminat ve hatta ceza sorumluluğu dahi doğabilir.
Dolayısıyla “tescilsizdi, sorun olmaz” düşüncesi hukuk önünde geçerli bir savunma değildir. Özellikle profesyonel kullanımda, tasarımların kaynağını bilmeden kullanmak risklidir ve ciddi sonuçlara yol açabilir.
About Post Author
