İnsan Ticareti Suçu: Türk Hukukunda Düzenlenişi, Unsurları ve Uygulamadaki Yeri

GİRİŞ

İnsan ticareti, insan onurunun ihlali, özgürlükten yoksun bırakılma, emeğin istismarı ve vücut bütünlüğünün tehdit edilmesi gibi ağır sonuçlara yol açan bir suçtur. Bu suç türü, yalnızca ceza hukuku değil, aynı zamanda insan hakları, kamu düzeni, göç politikaları ve uluslararası hukuk açısından da kapsamlı değerlendirmeyi gerektirir.

Birleşmiş Milletler’in 2000 yılında kabul ettiği Palermo Protokolü insan ticaretini tanımlamış; Türkiye ise bu protokole taraf olarak ulusal mevzuatını, özellikle 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 80. maddesiyle uyumlaştırmıştır.

Bu çalışmada; insan ticareti suçunun tanımı, unsurları, cezai yaptırımlar, uygulama sorunları, Yargıtay ve Anayasa Mahkemesi kararları ile birlikte değerlendirilerek hem iç hukuk hem de uluslararası yükümlülükler bağlamında kapsamlı bir analiz sunulacaktır.

1. KAVRAMSAL ÇERÇEVE VE SUÇUN TANIMI

1.1. İnsan Ticareti Nedir?

İnsan ticareti; bireyin iradesi dışında fuhuş, zorla çalıştırma, organ ticareti, esaret veya benzeri amaçlarla alınıp satılması, taşınması, barındırılması ya da devredilmesidir. Modern anlamda kölelik olarak da nitelenen bu fiil, mağdurların çoğunlukla ekonomik veya sosyal çaresizlik içinde olduğu, kadın ve çocukların hedef alındığı bir suç tipidir.

1.2. Türk Ceza Kanunu’ndaki Tanım (TCK m.80)

5237 sayılı TCK’nın 80. maddesi, insan ticaretini şu şekilde tanımlamıştır:

“Bir kimseyi; tehdit, baskı, cebir, hile, nüfuzu kötüye kullanma veya kişinin çaresizliğinden yararlanmak suretiyle; fuhuş yaptırmak, çalıştırmak, hizmet ettirmek, esarete tabi kılmak, organını almak gibi amaçlarla alıkoyan, satan, satın alan, temin eden, taşıyan veya devreden kişi, 8 yıldan 12 yıla kadar hapis ve adli para cezasıyla cezalandırılır.”

2. SUÇUN UNSURLARI

2.1. Fail ve Mağdur

• Fail: Herkes olabilir. Ancak suçun organize biçimde işlenmesi hâlinde cezalar artırılır. İnsan ticareti suçlarının çoğunda örgütlü yapılar yer alır.

• Mağdur: Herkes olabilir. Ancak çocuklara karşı işlendiğinde daha ağır yaptırımlar söz konusudur (TCK m.80/2).

2.2. Fiil

Suçun oluşması için mağdurun:

• Temin edilmesi,

• Taşınması (bir yerden başka yere götürülmesi),

• Barındırılması,

• Devredilmesi,

• Alıkonulması,

• Satılması veya satın alınması gerekir.

2.3. Araçlar

• Tehdit, şiddet veya baskı

• Hile ve aldatma

• Güven ilişkisini kötüye kullanma

• Mağdurun çaresizliğinden veya korunmasızlığından faydalanma

2.4. Amaç

Fiilin gerçekleştirildiği amaç; mağdurun fuhuşa zorlanması, kölelik koşullarında çalıştırılması, organının alınması ya da benzeri biçimde sömürülmesidir.

3. ÇOCUK MAĞDURLAR VE RIZA SORUNU

TCK m.80/2’ye göre mağdur 18 yaşını doldurmamışsa, bu suça konu olması hâlinde rızası olsa bile suç oluşur. Çocukların korunması açısından “rıza geçerli değildir” ilkesi benimsenmiştir.

🔹 Yargıtay 8. CD., 2021/7433 E., 2022/3561 K.:

“Mağdur 17 yaşındadır. Fuhuşa rıza göstermiş olsa dahi, TCK 80/2 gereğince insan ticareti suçu oluşmuştur.”

4. SUÇUN ÖZELLİKLİ GÖRÜNÜMLERİ

4.1. Fuhuş Amaçlı İnsan Ticareti

Kadınlar, sahte iş vaadi, evlilik teklifi ya da aile baskısıyla kandırılarak fuhuşa zorlanmakta; özellikle yurtdışı bağlantılı suç örgütleri bu yöntemi kullanmaktadır.

4.2. Zorla Çalıştırma

Yabancı uyruklu kişilerin ev hizmetlerinde, tarım veya inşaat sektöründe kötü koşullarda, çok düşük ücretle ve pasaportlarına el konularak çalıştırılması örnek teşkil eder.

4.3. Organ Ticaretine Bağlantı

Organ ve doku ticareti ile insan ticareti çoğu zaman iç içedir. Bireyin kandırılarak organının alınması hâlinde hem TCK m.80 hem de TCK m.90 (Organ Kaçakçılığı) kapsamında işlem yapılır.

5. CEZAİ YAPTIRIMLAR

6. ULUSLARARASI HUKUKTA İNSAN TİCARETİ

6.1. Palermo Protokolü

BM tarafından 2000 yılında kabul edilen “Sınıraşan Örgütlü Suçlara Karşı Palermo Sözleşmesi”ne Ek İnsan Ticaretine İlişkin Protokol şu tanımı getirir:

“İnsan ticareti, kişinin tehdit, zor, baskı, kandırma veya nüfuz kötüye kullanılarak sömürülmesidir. Çocuklar bakımından rıza aranmaz.”

Türkiye bu protokole 2003 yılında taraf olmuştur.

6.2. Avrupa Konseyi Sözleşmesi

Avrupa Konseyi’nin 2005 tarihli “İnsan Ticareti ile Mücadele Sözleşmesi” kapsamında GRETA (uzman denetim mekanizması) periyodik olarak Türkiye’yi izlemekte ve tavsiyelerde bulunmaktadır.

7. MAĞDUR KORUMA VE DESTEK MEKANİZMALARI

7.1. İdari Önlemler

• Göç İdaresi Başkanlığı’na bağlı insan ticareti mağduru barınma evleri

• Sağlık, psikolojik ve sosyal destek hizmetleri

7.2. Hukuki Destek

• Mağdura avukat ataması (CMK m.150)

• Kimlik bilgileri gizli tutulur

• Mağdura 30 günlük refleksiyon süresi tanınır (YUKK m.48)

8. UYGULAMA SORUNLARI VE TESPİTLER

• İnsan ticareti çoğu zaman fuhuş ya da göçmen kaçakçılığı ile karıştırılmakta

• Kolluk kuvvetleri, ayırıcı unsurları her zaman tespit edememekte

• Mağdurlar çoğu zaman şikâyetçi olmaktan çekinmekte

• Yargı kararlarında gerekçelendirme eksiklikleri görülmekte

SONUÇ

İnsan ticareti suçu, bireyin fiziksel ve ruhsal varlığına doğrudan saldırı niteliğinde olup, çok yönlü ve organize bir yapıya sahiptir. Mevzuat, özellikle 2000 sonrası yapılan reformlarla uluslararası standartlarla büyük ölçüde uyumlu hâle getirilmiştir. Ancak uygulamada karşılaşılan yapısal sorunlar, mağdur odaklı yaklaşımın eksikliği ve etkin soruşturma süreçlerinin olmayışı, mücadeleyi zayıflatmaktadır.

İnsan ticaretiyle mücadelenin başarılı olması; sadece cezalandırma değil, aynı zamanda mağdur koruma, uluslararası iş birliği ve sosyal farkındalık artırma önlemlerinin bir arada yürütülmesine bağlıdır.