Gümrük Kapılarında Uygulama: Kapalı Çarşı – Serbest Bölge – Havalimanı Ayrımı

Giriş

Gümrük kaçakçılığı suçları, uluslararası ticaretin ve sermaye hareketlerinin yoğunlaştığı çağdaş ekonomilerde yalnızca ceza hukuku değil, aynı zamanda ekonomik güvenlik ve vergi denetimi bakımından da hayati önem taşımaktadır. Türkiye’de bu suçlarla mücadelede özellikle üç farklı coğrafi ve hukuki alan ön plana çıkmaktadır: Kapalıçarşı, serbest bölgeler ve havalimanı gümrük kapıları.

Bu yazıda; gümrük kaçakçılığı bakımından uygulamadaki farklılıklar ve her bir alanın kendine özgü hukuki yapısı, 5607 sayılı Kaçakçılıkla Mücadele Kanunu, 4458 sayılı Gümrük Kanunu ve ikincil mevzuat hükümleri çerçevesinde ele alınacaktır.

1. Kapalıçarşı Uygulamaları: Geleneksel Ticaretin Kaçakçılıkla Teması

1.1. Altın ve Kıymetli Madenin Dolaşımı

İstanbul Kapalıçarşı, Türkiye’nin en eski ve en önemli altın ticareti merkezidir. Ancak bu geleneksel yapı, kayıt dışılık riski nedeniyle zaman zaman kaçakçılık iddialarının merkezinde yer almaktadır. Özellikle yurt dışından gelen yolcular aracılığıyla beyan edilmeden getirilen işlenmiş ya da işlenmemiş altınların burada nakde çevrilmesi hâlinde, hem 5607 hem de 1567 sayılı Kanun kapsamında yaptırımlar söz konusu olabilir.

1.2. Gümrük Denetiminin Zayıflığı

Kapalıçarşı, doğrudan bir gümrük kapısı olmamakla birlikte, burada işlem gören kıymetli madenlerin menşeinin denetlenmesi fiilen zayıftır. Bu nedenle kolluk güçlerinin özellikle Mali Suçlarla Mücadele ekipleri ve MASAK denetimleri daha aktif rol oynamaktadır.

2. Serbest Bölgelerde Gümrük Kaçakçılığı Riski

2.1. Serbest Bölge Hukuki Yapısı

3218 sayılı Serbest Bölgeler Kanunu’na göre serbest bölgeler, Türkiye gümrük hattı dışında sayılmakta; bu bölgelerde yapılan işlemler, gümrük vergilerinden muaftır. Bu avantaj, işletmelerin yatırım çekmesini kolaylaştırırken, aynı zamanda gümrük kaçağının saklanabileceği riskli bir alan da doğurur.

2.2. Tipik Suç Türleri

Serbest bölgelerde karşılaşılan yaygın kaçakçılık yöntemleri şunlardır:

Fatura ve beyanname üzerinden düşük beyanla mal sokulması,
İç piyasaya sunulması gereken ürünlerin serbest bölgeden usulsüz çıkışı,
Serbest bölgede üretilen ürünlerin menşe değişikliği ile etiketlenerek ihraç edilmesi.

Bu fiiller çoğunlukla 4458 sayılı Gümrük Kanunu ile 5607 sayılı KMK’nın 3/1 maddesi kapsamında değerlendirilmektedir.

2.3. Yargı Yetkisi ve Denetim Mekanizması

Serbest bölgelerde işlenen suçlar bakımından görevli mahkeme, suçun işlendiği bölgedeki adliyedir. Ancak gümrük denetimi ticaret bakanlığı temsilcileri ve Gümrük Muhafaza memurlarınca yürütülür. Bu farklılık, soruşturma sürecinde yetki karmaşalarına neden olabilir.

3. Havalimanı Gümrük Kapıları: Beyan Yükümlülüğünün Ön Safhası

3.1. Yolcu Beraberi Altın Getirme

Yurtdışından Türkiye’ye giriş yapan yolcuların, beraberlerinde getirdikleri altınlar konusunda beyan yükümlülüğü mevcuttur. Havalimanı gümrük kapılarında gümrük idaresine bildirim yapılmaksızın ticari miktarda altın sokulması hâlinde, 5607 sayılı Kanun’un m.3 kapsamında cezai sorumluluk doğar.

Yolcu beyanının olmaması hâlinde, altın miktarına göre;

Ticari amaçlı değilse, 1567 sayılı Kanun kapsamında idari para cezası uygulanır.
Ticari boyuttaysa, adli işlem ve mal müsaderesi gündeme gelir.

3.2. Uygulamadaki Sorunlar

Uygulamada karşılaşılan en büyük sorunlar şunlardır:

Beyan sınırının yolcuya açık şekilde bildirilmemesi,
Gümrük idaresinin işlemi hukuka aykırı aramaya dönüştürmesi,
Yolcu yanında altın bulunduğunda hemen 5607 soruşturmasına başlanması, çoğu zaman orantısız yaptırımlara neden olmaktadır.

3.3. Savunma Stratejileri

Müvekkillerin çoğunlukla “kişisel kullanım” veya “hediye” amacıyla altın getirdiği savunmasıyla ceza yargılamasından kurtulmak mümkündür. Ancak ticari mahiyet taşıyan taşımalarda kastın yokluğuna dair savunma zayıf kalmaktadır. Bu nedenle;

Havalimanı yakalamalarında tutanak dili,
Eşya miktarı ve işlenme durumu,
Gümrük görevlisinin yolcuyu yönlendirip yönlendirmediği hususları önem arz eder.

4. Karşılaştırmalı Değerlendirme: Üç Alanın Risk Profili

Alan	Gümrük Yetkisi	Kaçakçılık Riski	Denetim Şekli
Kapalıçarşı	Dolaylı	Orta-Yüksek	MASAK / Kolluk
Serbest Bölge	Gümrük dışı	Yüksek	Gümrük + Bakanlık
Havalimanı	Tam yetki	Orta	Gümrük + X-ray + Kolluk

Sonuç

Gümrük kaçakçılığına karşı mücadele, yalnızca yasa koyucunun cezalandırıcı hükümleriyle değil; coğrafi ve hukuki alanların iyi analiz edilmesiyle etkili olabilir. Kapalıçarşı’da kayıt dışılığa karşı izleme mekanizmalarının güçlendirilmesi, serbest bölgelerde denetimin sıkılaştırılması, havalimanlarında ise yolcunun bilgilendirilmesine dayalı bir önleyici yaklaşım benimsenmelidir.

Uygulamada bu alanlarda farklı kurumların yetki çatışması, yargılama süreçlerini karmaşıklaştırmakta ve bireylerin hak kaybına yol açabilmektedir. Bu nedenle savunma avukatları, olayın meydana geldiği fiziksel alanı da hukuki değerlendirmeye dâhil etmeli ve buna uygun strateji kurmalıdır.

Detaylı Bilgi ve Hukuki Destek İçin

Bu alanda profesyonel hukuki danışmanlık ve avukatlık hizmeti almak isteyen gerçek ve tüzel kişiler, detaylı bilgi ve randevu talepleri için bizlere iletişim sayfamız üzerinden ulaşabilirler.

Stajyer Zeynep İdil Akkaya

Single Blog Title