Gemi Mülkiyeti ve Sicil Uyuşmazlıkları: Satış, İpotek, Kayıt ve Uluslararası Boyutlarıyla Hukuki İnceleme

1. Giriş

Gemi, yüksek ekonomik değer taşıyan ve uluslararası ticaretin temel unsurlarından biri olan özel bir taşınır mal niteliğindedir. Ancak diğer taşınır mallardan farklı olarak gemiler, sadece fiilen değil, hukuken de sicile kayıtlı varlıklar olup, mülkiyet devri, rehin ve haciz gibi işlemleri özel hükümlerle düzenlenmiştir. Bu bağlamda Türk Ticaret Kanunu (TTK), gemi sicil hukuku ve uluslararası özel hukuk kuralları, gemi mülkiyetine ilişkin işlemlerde belirleyici rol oynamaktadır.

Bu yazı, gemi satışı, ipotek tesis edilmesi, sicil işlemleri, uluslararası satışlarda mülkiyetin geçişi, ve vergilendirme problemleri çerçevesinde yaşanan hukuki uyuşmazlıkları ve çözüm yollarını ele alacaktır.

2. Gemi Mülkiyeti ve Hukuki Niteliği

2.1. Gemi Taşınır mıdır?

TTK m. 931 uyarınca gemi, esasen taşınır mal sayılır. Ancak sicile kayıtlı olması nedeniyle taşınmazlara özgü hükümler uygulanır. Bu karma hukuki statü, özellikle mülkiyetin devri, rehni ve haczi bakımından önemli sonuçlar doğurur.

2.2. Gemi Sicili

Gemi sicili, geminin;

Sahibini,
Bayrağını,
Tipini,
Rehinleri ve diğer sınırlı ayni hakları

resmen gösteren resmi kayıt sistemidir. Sicil, zorunlu olup Türk limanına bağlı bir geminin sicile tescili şarttır (TTK m. 941).

3. Gemi Satışı ve Mülkiyetin Devri

3.1. İç Hukukta Satış

Gemi satışı, noter onayı aranmayan ama yazılı şekle bağlı bir sözleşme ile yapılır. Ancak mülkiyetin devri, tescille tamamlanır:

Taraflar arasında yazılı satış sözleşmesi yapılır,
Gemi siciline tescil işlemi yapılır,
Bu iki şart gerçekleşmeden mülkiyet geçmez.

🔹 Yargıtay 11. HD, 2019/5130 E., 2021/1744 K.
“Sadece taraflar arasında yapılan satış sözleşmesiyle mülkiyet devri gerçekleşmez; sicile kayıt şartı yerine getirilmeden gemi mülkiyeti kazanılamaz.”

3.2. Uluslararası Satışlar ve Mülkiyet Geçişi

Yabancı ülke bayrağını taşıyan bir geminin satışı halinde aşağıdaki hususlar önem taşır:

Hangi ülkenin hukuku uygulanacak?
- Genellikle gemi sicilinin bulunduğu ülke hukuku uygulanır.
Mülkiyet hangi anda geçer?
- Bazı ülkelerde tescil anında, bazılarında sözleşmeyle geçer.
Vergilendirme nerede ve nasıl yapılır?
- Satış işlemi, KDV, ÖTV, harç gibi vergi yükümlülükleri doğurabilir. Bu nedenle ikili vergi anlaşmaları ve yerel vergi rejimleri dikkate alınmalıdır.

4. Gemi Siciline Kayıt ve Uyuşmazlıklar

4.1. Gemi Siciline Tescil

Gemi mülkiyeti ancak sicile tescille kazanılır (TTK m. 942). Tescil, kurucu etkiye sahiptir. Tescil yapılmadan:

Gemi rehni,
Mülkiyet devri,
Haciz işlemleri geçersizdir.

4.2. Sicil İhtilafları

En çok rastlanan uyuşmazlıklar:

Gemi mülkiyetinin devrinin tamamlanmaması (şekli eksiklik),
Bir geminin aynı anda farklı ülke sicillerine kayıtlı gösterilmesi (çifte kayıt),
Sicil kayıtlarının güncellenmemesi nedeniyle üçüncü kişilerin zarar görmesi,
Sicilde gösterilmeyen ipotek veya haczin sonradan ileri sürülmesi.

🔹 TTK m. 948/3:
“Gemi sicilinde yapılan tesciller herkese karşı geçerli olup, sicildeki bilgiye güvenen iyi niyetli üçüncü kişiler korunur.”

5. Gemi Rehni (İpotek) ve Teminat Sorunları

5.1. Gemi Üzerinde Rehin Tesis Edilmesi

Bir gemi üzerinde rehin hakkı tesis edilebilmesi için:

Yazılı rehin sözleşmesi yapılmalı,
Rehin gemi siciline tescil edilmelidir (TTK m. 951).

Sözleşme tek başına geçerli değildir, mutlaka sicil kaydı gerekir.

5.2. İpotekli Satış ve Sıralama Sorunu

Gemi üzerinde birden fazla ipotek varsa, sicile kayıt sırasına göre alacaklılar öncelik hakkı kazanır.
Rehinli satış durumunda, satış bedeli öncelikle ipotek alacaklılarına dağıtılır.

6. Uluslararası Boyut: Vergilendirme ve Bayrak Değişimi

6.1. Vergi Uyuşmazlıkları

Uluslararası satışta;

Gemi hangi ülkeye satıldıysa o ülkenin gümrük ve vergi düzenlemeleri uygulanır,
Türkiye’de kayıtlı bir geminin yurt dışına satılması halinde KDV istisnası uygulanabilir ancak belgelenmesi gerekir,
Vergisel yükümlülükler, alım-satım sözleşmesiyle netleştirilmelidir.

6.2. Bayrak ve Sicil Değişikliği

Gemi satıldığında yeni malik, gemiyi başka bir ülke siciline kaydettirmek isteyebilir. Ancak;

Önceki sicilden terkin yapılmadan yeni sicile kayıt yapılamaz,
İki ülke arasında sicil uyumu sağlanmazsa gemi “sicilsiz” konuma düşebilir.

Bu durum uluslararası seferlerde ciddi hukuki ve ticari sorunlara neden olur.

7. Sonuç ve Değerlendirme

Gemi mülkiyeti ve sicil işlemleri, gerek iç hukukta gerekse uluslararası düzlemde karmaşık ve dikkat gerektiren hukuki süreçlerdir. Aşağıdaki hususlar büyük önem taşır:

Gemi satışları mutlaka yazılı sözleşme ve sicil tescili ile tamamlanmalıdır,
Sicile kayıt olmadan mülkiyet, rehin, haciz gibi işlemler geçerli değildir,
Uluslararası satışlarda ülke hukuku, vergi düzenlemeleri ve sicil kayıtları dikkatle analiz edilmelidir,
Rehinli gemi satışlarında ipotek sıralaması ve alacak tahsili prosedürü doğru işletilmelidir.

Her durumda, deniz ticareti ve taşınır sicil hukuku alanında uzman bir avukattan hukuki destek alınması, ileride doğabilecek uyuşmazlıkların ve hak kayıplarının önlenmesi açısından kritik öneme sahiptir.

Single Blog Title