Kamu Görevlisinin Ceza Sorumluluğu Nedir?

1. Giriş

Kamu görevlilerinin, kamu hizmetini dürüstlük, tarafsızlık ve hukuka uygunluk çerçevesinde yürütmeleri hukuk devleti ilkesinin temel gereğidir. Ancak kamu görevlilerinin, görevlerini kötüye kullanmaları, kişisel çıkar sağlamaları ya da yetki sınırlarını aşmaları hâlinde yalnızca idari değil, cezai sorumlulukları da doğmaktadır.

Türk Ceza Kanunu (TCK), kamu görevlilerine tanınan yetkinin kötüye kullanılmasıyla işlenen suçları; rüşvet, irtikap, zimmet, ihaleye fesat karıştırma gibi yolsuzluk suçları olarak tanımlamaktadır. Bu suçlar görevde yetkinin hukuka aykırı biçimde kullanılması ya da görev sınırlarının aşılmasıyla işlenmektedir. Bu bağlamda, “görev” ve “yetki” kavramlarının sınırları ile bu sınırların aşılmasının doğurduğu ceza sorumluluğu önem arz etmektedir.

---

2. Kamu Görevlisinin Tanımı ve Ceza Sorumluluğunun Temeli

2.1. Kamu Görevlisi Kimdir?

TCK m.6/1-c’ye göre;

“Kamu görevlisi, kamusal faaliyetin yürütülmesine atama veya seçilme yoluyla ya da herhangi bir surette sürekli, süreli veya geçici olarak katılan kişidir.”

Bu tanım kapsamına devlet memurları, belediye çalışanları, noterler, zabıtalar, öğretmenler, sağlık personeli, icra memurları gibi geniş bir yelpazede kamu hizmeti sunan bireyler girmektedir.

2.2. Ceza Sorumluluğu ve Kapsamı

Kamu görevlileri, görevlerini kötüye kullanmaları, yetkilerini aşmaları ya da görevlerini yaparken suç işlemeleri durumunda ceza hukuku kapsamında bireysel olarak sorumludurlar. Bu sorumluluk idari, disiplin ve mali sorumluluktan farklıdır.

---

3. Yolsuzluk Suçları Bağlamında Görev ve Yetki Aşımı

Kamu görevlisinin ceza sorumluluğu, özellikle şu suçlarda kendini gösterir:

3.1. Zimmet (TCK m.247)

Görev gereği zilyetliğinde bulunan malın kamu görevlisi tarafından kendisine veya başkasına mal edilmesidir.

Yetki Aşımı Örneği: Belediye veznedarının tahsil edilen paraları kamu kasasına yatırmayıp şahsi hesabına aktarması.

3.2. İrtikap (TCK m.250)

Kamu görevlisinin, görevinin sağladığı nüfuzu kötüye kullanarak kişiden haksız menfaat temin etmesi.

Görev Aşımı Örneği: Ruhsat verme yetkisi olan memurun, dosyanın hızlandırılması için menfaat talep etmesi.

3.3. Rüşvet (TCK m.252)

Kamu görevlisinin görevle ilgili bir işi yapması ya da yapmaması karşılığında doğrudan ya da dolaylı menfaat sağlaması.

Yetki Aşımı Örneği: Trafik polisinin ceza yazmamak için para alması.

3.4. Görevi Kötüye Kullanma (TCK m.257)

Kamu görevlisinin görevinin gereklerine aykırı hareket ederek kişilere zarar veya menfaat sağlaması.

Sınır Örneği: Mevzuata aykırı işlem tesis edilmesi; örneğin imar planı dışında yapı ruhsatı verilmesi.

---

4. Görev ve Yetki Aşımı Kavramları

4.1. Görev Aşımı Nedir?

Kamu görevlisinin kendi görev tanımı dışında bir alanda işlem tesis etmesidir. Örneğin, zabıta memurunun denetim yetkisi dışında ceza tahakkuk ettirmesi.

4.2. Yetki Aşımı Nedir?

Kamu görevlisinin kendi görev alanında olsa da hukuka uygun olmayan, yani yetkisini aşan veya kötüye kullanan işlemler yapmasıdır.

Örnek: Mal müdürünün ödeme onayı vermesi gereken sınırı aşarak ödeme yapması.

---

5. Yargıtay İçtihatlarında Kamu Görevlisinin Sorumluluğu

Sanık hakkında rüşvet alma suçundan kamu davası açıldığı, 3628 sayılı Yasa’nın 17 ve 18. maddelerine göre Hazine ile ilgili kamu kurum veya kuruluşlarının bu suçun zarar göreni oldukları, bu sıfatlarının gereği olarak CMK’nin 234/1-b maddesi gereğince kovuşturma evresinde sahip oldukları davaya katılma ve öteki haklarını kullanabilmeleri için Maliye Bakanlığı Başhukuk Müşavirliği ve Muhakemat Genel Müdürlüğü ile Ticaret Bakanlığının dava ve duruşmalardan haberdar edilmeleri gerektiği, diğer yandan aynı Kanun’un 260/1. maddesine göre kamu davasından haberdar edilmemiş bulunup da katılan sıfatını alabilecek surette suçtan zarar görmüş olanların kanun yollarına başvurma haklarının bulunduğu gözetilerek hükmün bildirilmesinin gerektiği, ancak dosyada Hazinenin ve ilgili bakanlığın duruşmadan haberdar edildiklerine ilişkin bilgi ve belgelere rastlanmadığının anlaşılması karşısında; evvela davanın ve hükmün Hazineye ve Ticaret Bakanlığına bildirildiğini gösteren bilgi ve belgeler var ise dosya içine konulmasından, aksi halde anılan tebligat noksanlıklarının giderilerek tebellüğ belgelerinin ve verildiği takdirde temyiz ve cevap dilekçelerinin eklenmesinden, hükmün temyiz edilmesi halinde ise bu konuda ek tebliğname düzenlenmesinden sonra iade edilmek üzere esası incelenmeyen dosyanın mahalline gönderilmesi için Yargıtay C.Başsavcılığına TEVDİNE 09/02/2022 tarihinde oy birliğiyle karar verildi. (Yargıtay 5. Ceza Dairesi 2018/7981 E. , 2022/1553 K.).

Rüşvet suçu; rüşvet alma ve verme, rüşvete aracılık etme, menfaat sağlanan üçüncü kişiler ve tüzel kişiler açısından ayrı ayrı özel görünüm biçimleri ile ortaya çıktığından bir avukat vasıtasıyla savunma yapılması yararlı olacaktır.

---

6. Suçların Tespiti ve Delillendirme Süreci

Kamu görevlilerine yönelik yolsuzluk suçlarında delillendirme kritik önemdedir. Başlıca deliller:

• Teknik takip ve iletişim kayıtları,

• Mali analiz ve hesap hareketleri,

• Tanık ve müşteki ifadeleri,

• Yazılı belgeler ve tutanaklar,

• Resmî yazışmalar ve kamera kayıtları.

---

7. Kamu Görevlisinin Yargılanması ve Soruşturma İzni

7.1. 4483 Sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun

• Suç görev sırasında işlenmişse, izin alınması zorunludur.

• Rüşvet, irtikap, zimmet gibi suçlar görev sırasında işlenmiş olsa da görevin gereklerinden doğmadığı için doğrudan soruşturulabilir.

Yargıtay Uygulaması:

Rüşvet, zimmet, ihaleye fesat karıştırma gibi suçlarda doğrudan Cumhuriyet Savcılığı tarafından işlem yapılabilir. Görevi kötüye kullanma suçlarında ise 4483 sayılı Kanun kapsamında izin aranır.

---

8. Tüzel Kişilik ve Kurumsal Sorumluluk

TCK m.20’ye göre ceza sorumluluğu şahsidir. Ancak kamu tüzel kişileri bünyesindeki kişilerin işlediği suçlar nedeniyle:

• Yöneticiler bireysel olarak cezalandırılır.

• Kamu kurumuna karşı güvenlik tedbirleri (faaliyetten men, müsadere) uygulanabilir.

---

9. Sonuç ve Değerlendirme

Kamu görevlisinin ceza sorumluluğu, yalnızca görev tanımı içerisinde yapılan eylemlerle sınırlı değildir. Hukuka aykırı şekilde yetkinin kullanılması ya da görev dışı eylemlerin kamu görevine dayandırılması hâlinde de ceza hukuku devreye girmektedir.

Yolsuzluk suçları açısından kamu görevlisinin fiili ile menfaat arasındaki bağ, kastın varlığı ve görevle ilişkisi dikkatle analiz edilmelidir. Yargıtay, son yıllarda özellikle yetkinin kötüye kullanılması, görevle ilgili alanlarda haksız çıkar sağlanması ve usulsüzlüklerin örtülmesi amacıyla yapılan işlemler açısından sorumluluğu genişletici içtihatlar geliştirmiştir.

Bu nedenle kamu görevlileri açısından sadece görev tanımına değil, işlemin hukuki niteliğine ve fiilin menfaat doğurucu olup olmadığına da bakılarak ceza sorumluluğu belirlenmektedir. Bu değerlendirme, kamu hizmetinin güvenilirliği ve hukuk devleti ilkesi açısından hayati önemdedir.