Malta’nın Bireysel Yatırım Programı (IIP)

Giriş

Küresel ölçekte artan mobilite ve yatırımcı göçü eğilimi, birçok ülkeyi yabancı sermayeyi çekmek amacıyla “vatandaşlık veya oturum karşılığı yatırım” programları geliştirmeye yöneltmiştir. Bu bağlamda Malta’nın Bireysel Yatırım Programı (Individual Investor Programme – IIP), Avrupa Birliği içerisinde doğrudan vatandaşlık sağlayan ender modellerden biri olarak dikkat çekmiş, aynı zamanda AB hukuku ile çatışma riski taşıyan bir uygulama olarak çeşitli tartışmalara konu olmuştur.

Bu makalede IIP’nin hukuki altyapısı, uygulanma biçimi, AB ile yaşanan uyuşmazlıklar ve programın geleceği çok yönlü olarak değerlendirilecektir.

---

I. IIP Nedir? Hukuki Temelleri Nelerdir?

Malta, 2014 yılında yürürlüğe koyduğu ve Maltalı olmayan kişilere belirli ekonomik katkılar karşılığında vatandaşlık hakkı tanıyan bir düzenleme ile IIP programını başlatmıştır. Bu program, doğrudan vatandaşlık vermesi bakımından Golden Visa türünden oturma izinlerinden ayrılmaktadır.

1. Hukuki Dayanak:

Programın yasal temeli:

• Malta Vatandaşlık Yasası (Chapter 188 of the Laws of Malta) ve

• Legal Notice 47 of 2014 (Malta Individual Investor Programme of the Republic of Malta Regulations)
  ile sağlanmıştır.

Vatandaşlık yetkisi, Malta Anayasası ve ilgili yasa gereği İçişleri Bakanı tarafından takdir yetkisi ile kullanılmaktadır. Ancak IIP çerçevesinde bu yetki daha standart hale getirilmiş, belirli mali kriterlere bağlanmıştır.

---

II. IIP Kapsamında Aranan Koşullar

Program çerçevesinde Malta vatandaşlığına başvurmak isteyen bir bireyin aşağıdaki yükümlülükleri yerine getirmesi gerekmektedir:

1. Ulusal Kalkınma ve Sosyal Fona Bağış:

• En az 650.000 € (başvuru sahibi için),

• Eş ve her bir çocuk için 25.000 €,

• 18 yaş üstü bağımlı çocuk ve ebeveyn için 50.000 €.

2. Gayrimenkul Yatırımı:

• En az 350.000 € değerinde konut satın alınması
  veya

• En az 16.000 € yıllık kira ile en az 5 yıl süreli konut kiralama.

3. Devlet Tahvili veya Hisse Yatırımı:

• En az 150.000 € tutarında Malta hükümet tahvili ya da hisse senedine yatırım (en az 5 yıl tutulmalı).

4. En Az 12 Aylık İkamet Şartı:

• AB içinde özellikle tartışmalı olan nokta budur. Malta idaresi başvuru sahiplerine “ikamet etme izlenimi” vererek bu süreyi fiili olarak uygulamamış ve bu durum AB düzeyinde tepki çekmiştir.

---

III. AB Hukuku ile Çatışan Yönler

Malta’nın IIP programı sadece kendi iç hukuku çerçevesinde değil, aynı zamanda Avrupa Birliği vatandaşlığı rejimi bağlamında da tartışmalara yol açmıştır. Çünkü bir birey Malta vatandaşı olduğunda, aynı zamanda AB vatandaşı da olmakta ve tüm AB ülkelerinde serbest dolaşım, yerleşim, çalışma gibi haklardan yararlanabilmektedir.

1. Avrupa Komisyonu’nun Tutumu:

• Avrupa Komisyonu, 2020 ve 2022 yıllarında yayımladığı bildirilerde, “parayla vatandaşlık satışı” uygulamasının AB değerleriyle bağdaşmadığını belirtmiştir.

• 2020 yılında Komisyon, Malta aleyhine infringement procedure (ihlal prosedürü) başlatmış, bu süreç hâlâ ABAD (Avrupa Birliği Adalet Divanı) nezdinde devam etmektedir.

2. ABAD Kararları ve Hukuki Gerekçeler:

• Komisyon, “AB vatandaşlığı sadece gerçek ve kalıcı bağlara dayalı olarak kazanılmalı” tezini öne sürmekte,

• Malta’nın bu uygulamasının, AB vatandaşlık sisteminin ruhuna aykırı olduğu iddia edilmektedir.

---

IV. Malta’nın IIP Politikasındaki Değişiklikler

Avrupa Birliği’nin baskıları sonrasında Malta, programın ismini ve kapsamını değiştirerek “Exceptional Services by Direct Investment” başlığı altında 2020 yılında yeni bir sistem oluşturmuştur.

Bu sistemde de benzer mali yükümlülükler yer almakla birlikte:

• Vatandaşlık verilmeden önce gerçek ikamet uygulaması daha sıkı hale getirilmiş,

• Başvuru sahipleri hakkında daha detaylı uygunluk ve güvenlik araştırmaları yapılmaya başlanmıştır.

Ancak Malta’nın bu reformları da Avrupa Komisyonu tarafından yeterli görülmemiş ve hukuki süreç devam ettirilmiştir.

---

V. Ekonomik ve Sosyal Etkiler

1. Mali Katkı:

Malta IIP kapsamında:

• 2014–2020 arasında yaklaşık 1.4 milyar € gelir elde edilmiştir.

• Bu gelirlerin önemli bölümü Ulusal Kalkınma Fonu üzerinden eğitime, sağlığa, sosyal projelere aktarılmıştır.

2. Tartışmalı Noktalar:

• Başvuru sahiplerinin önemli bir bölümü Malta’da yaşamamakta, yalnızca AB vatandaşlığına erişim amacıyla başvuru yapmaktadır.

• Bu durum, sosyal bütünleşme, vergi yükümlülüğü ve aidiyet gibi kavramları zedelemektedir.

---

VI. Etik ve Hukuki Eleştiriler

1. Vatandaşlığın Ticarileştirilmesi:

IIP programı, Malta vatandaşlığını ekonomik bir “ürün” gibi pazarlamakta ve bu durum vatandaşlık kavramının etik ve anayasal anlamda içini boşaltmaktadır.

2. İki Kademeli Vatandaşlık Algısı:

Malta doğumlu bir vatandaş ile parayla vatandaşlık kazanmış birey arasındaki fark, toplumsal düzeyde ayrışma ve sosyal adaletsizlik doğurabilir.

3. Ulusal Egemenlik vs. AB Değerleri:

Malta, egemenlik hakkına dayanarak vatandaşlık verme yetkisini kullanmakta; AB ise bu hakkın AB ortak değerleri ile sınırlı olduğunu savunmaktadır.

---

VII. Karşılaştırmalı Değerlendirme

---

Sonuç

Malta’nın Bireysel Yatırım Programı (IIP), Avrupa kıtasında doğrudan vatandaşlık sağlayan ve ciddi ekonomik getiriler üreten bir model olarak ortaya çıkmış, ancak AB hukukuyla çelişen yapısı nedeniyle ciddi eleştirilere ve yaptırımlara konu olmuştur. Her ne kadar Malta bu sistemi reforme etmiş olsa da, temel sorun olan vatandaşlık kavramının metalaşması ve AB vatandaşlığına arka kapıdan erişim gibi noktalar çözülememiştir.

Gelecekte bu programların yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda etik, anayasal ve uluslararası hukuk ilkeleri ile uyumlu hâle getirilmesi zaruridir.