Gemi Mülkiyetinin Kazanılması ve Tescili : İngiliz Hukuku ile Karşılaştırılması

GİRİŞ

Deniz araçları, deniz ticaretinin temelini oluşturan yüksek değerli taşınır mallardır. Ancak bu malların sahipliği, kullanımı ve devri, klasik taşınır eşyalardan farklıdır. Özellikle mülkiyetin kazanılması ve tescili, hem iç hukuk açısından hem de uluslararası ticari faaliyetler bakımından ayrı bir öneme sahiptir. Gemi, tescile tabi taşınır bir maldır ve sicile kaydedilmeden mülkiyet devri hüküm doğurmaz. Bu yazıda, Türk hukukunda gemi mülkiyetinin kazanılması ve tescili ayrıntılı olarak açıklanacak, İngiliz hukuku başta olmak üzere karşılaştırmalı bir perspektif sunulacaktır.

---

I. GEMİ HUKUKİ STATÜSÜ

Gemi, 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (TTK) çerçevesinde düzenlenmiş, sicile tescili zorunlu taşınır bir mal olarak nitelendirilmiştir (TTK m. 931 vd.). Ancak değerinin yüksek olması, uluslararası faaliyette bulunması, uzun ömürlü bir ticaret aracı olması gibi sebeplerle taşınmazlara özgü hükümlere tabi tutulduğu görülmektedir.

---

II. GEMİ MÜLKİYETİNİN KAZANILMASI (TÜRK HUKUKU)

1. Asli İktisap Yolları

Gemi mülkiyeti şu yollarla kazanılabilir:

• İmal (Yapım): Gemi inşa sözleşmesi sonucunda geminin inşaatının tamamlanması ve inşaat sahibine teslimiyle mülkiyet doğar.

• Sahipsiz eşyanın zilyetliği: Terkedilmiş veya batık gemilerin bulunduğu hallerde TTK m. 938’e göre özel hükümler uygulanır.

• Mahkeme kararıyla iktisap: Miras, cebri icra, haciz veya iflas yoluyla mülkiyet kazanılabilir.

2. Türevsel İktisap (Devren İktisap)

Gemi satışları genellikle özel hukuk sözleşmeleri yoluyla gerçekleşir. TTK m. 954 gereğince:

• Taraflar arasında geçerli bir satış sözleşmesi yapılır,

• Mülkiyetin geçmesi için gemi siciline tescil şarttır,

• Tescil yapılmadıkça mülkiyet kazanılmaz.

Burada aynî hakların doğumu bakımından tescil kurucu niteliktedir.

---

III. GEMİ SİCİLİ VE TESCİL

1. Gemi Sicili Türleri

Türkiye’de üç tür gemi sicili mevcuttur:

• Milli Gemi Sicili (TTK m. 941-962)

• İstanbul Liman Başkanlığı nezdinde Tutulan Gemi Sicili (İkinci düzey)

• Geçici Sicil / İnşa Hâli Sicili

2. Tescilin Hukuki Niteliği

• Gemi, ancak sicile tescil ile “gemi” sayılır (TTK m. 931).

• Sicil, mülkiyetin kazanılması, ipotek kurulması ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik açısından zorunludur.

• Tescil açıklayıcı değil, kurucu niteliktedir.

3. Tescil Süreci

• Talep üzerine tescil edilir,

• Gemi tanımı, malik bilgileri, tonaj ve kullanım amacı sicile işlenir,

• Tescil, Liman Başkanlığı nezdinde gerçekleştirilir,

• İlgili belgeler: satış sözleşmesi, noter tasdiki, vergi tahsilat makbuzu.

---

IV. MÜLKİYETİN SONA ERMESİ VE DEVRİ

1. Gemi Satışı

• Gemi devri için noter tasdikli satış sözleşmesi ve tescil gerekir.

• Alıcı lehine sicile kayıt yapılır.

• Gemi ipotekli ise, ipotek devri için ayrıca işlem gerekir.

2. Gemi İhracı veya Sökümü

• Gemi sicilinden terkinle birlikte mülkiyet sona erer (TTK m. 956).

• Yurt dışına satılan gemiler Türk sicilinden silinir ve başka bir ülke siciline tescil edilir.

---

V. İNGİLİZ HUKUKU İLE KARŞILAŞTIRMA

İngiliz hukuku, gemi mülkiyetini taraflar arasında imzalanan sözleşmeyle tanırken; Türkiye’de bu geçerli değildir. Tescilsiz devir hükümsüzdür.

---

VI. ULUSLARARASI UYUMLULUK VE TANIMA

• Türkiye, Cenevre Gemi Sicil Sözleşmesi’ne taraftır.

• Uluslararası gemi satışlarında, özellikle farklı bayraklı gemiler için, tescil ve mülkiyet devri süreci “lex situs” yani geminin siciline kayıtlı olduğu ülke hukukuna göre belirlenir.

• Gemi, uluslararası bir alacaklıya satılacaksa ilgili ülkenin hukukuna uygun tescil şartı aranır.

---

VII. UYGULAMADAKİ HUKUKİ SORUNLAR

1. Tescilin gecikmesi, alıcıyı kötü niyetli üçüncü kişilere karşı korumasız bırakabilir.

2. Sanal gemi satış platformlarında yapılan işlemlerde belge eksiklikleri, tescil sürecinde sorunlar doğurur.

3. İpotekli gemilerin devrinde, alıcı lehine ipotek yükümlülüklerinin açıkça belirtilmemesi sıkıntı yaratır.

---

SONUÇ

Türk hukuku, gemi mülkiyetinin kazanılması sürecinde mutlaka sicile tescili arayan katı bir sistem benimsemiştir. Bu durum, alacaklıların korunması ve hukuki güvenliğin sağlanması açısından avantaj sağlar. Ancak karşılaştırmalı olarak İngiliz hukuku gibi daha esnek sistemlerde tescil açıklayıcı nitelikte olup, mülkiyetin devrinde formel prosedürler daha basittir.

Türkiye’nin tescil sisteminin güvenilirliğini artırması, özellikle dijital gemi sicil sistemine geçiş ve blockchain tabanlı tapu uygulamalarını değerlendirmesi, deniz ticaretinde rekabet avantajı sağlayacaktır.