3D Yazıcılarla Üretilen Nesnelerde Tasarım İhlali: Yeni Hukuki Sorunlar ve Başvurulacak Hukuki Yollar Nelerdir?

Giriş: 3D Yazıcılar, Hukuki İhlaller ve Korunma Yolları

Geleneksel üretim yöntemlerine meydan okuyan 3D yazıcılar, bireylerin ev ortamında bile karmaşık nesneleri üretebilmesini mümkün kıldı. Ancak bu teknolojik devrim, beraberinde birçok hukuki sorunu da getirdi. Özellikle tasarım tescili ile korunan ürünlerin izinsiz olarak 3D yazıcılarla üretilmesi, tasarım hakkı ihlali tartışmalarını alevlendirdi. Peki, 3D yazıcı ile üretilen bir obje gerçekten “ihlal” sayılır mı? Hukuki koruma nereye kadar uzanır?

Tasarım Hakkı Nedir ve Neyi Korur?

Türkiye’de tasarım hakları, Sınai Mülkiyet Kanunu (SMK) kapsamında korunur. Bir ürünün şekli, çizgisi, deseni, süslemesi gibi görsel özellikleri bu koruma alanına girer. Tasarım tescili, sahibine 5 yıl süreyle başlayan ve 25 yıla kadar uzatılabilen bir tekel hakkı tanır.

Bu hak, başkasının aynı ya da benzer tasarımı ticari amaçla kullanmasını engelleme gücünü içerir. Ancak 3D yazıcıların girdiği sahnede “ticari amaç” ile “kişisel kullanım” arasındaki çizgi bulanıklaşmıştır.

3D Yazıcı ile Üretilen Nesneler Tasarım Hakkını İhlal Eder mi?

Eğer bir kişi, internetten bulduğu .stl veya .obj gibi dijital model dosyaları ile tescilli bir ürünü evinde 3D yazıcıyla üretirse ve bunu:

Kişisel kullanıyorsa, ihlalden söz etmek zorlaşır. Satıyor, pazarlıyor ya da sosyal medya aracılığıyla yaygınlaştırıyorsa, bu durumda tasarım hakkı ihlali doğar.

Ayrıca “tasarımı birebir kopyalama” zorunlu değildir. Genel izlenim olarak benzerlik yeterlidir (SMK m.56). Yani, telif hakkı gibi birebir kopya aranmaksızın benzer bir görsel etki bırakmak da ihlal sayılabilir.

Dijital Model Dosyaları da Hukuken Korunabilir mi?

3D yazıcılarla çalışan dijital tasarım dosyaları (örneğin bir vazonun 3D modeli), bilgisayar programı ve görsel veri karışımı oldukları için karma bir koruma rejimi altındadır:

Tasarım Tescili varsa, ürün görünümü korunur.

Telif Hakkı kapsamında, model dosyası bir “eser” olarak korunabilir.

Veritabanı veya yazılım hakkı olarak da değerlendirme yapılabilir.

Bu nedenle bir dijital tasarımı izinsiz indirip kullanmak, hem tasarım hakkını hem telif hakkını ihlal edebilir.

Hukuki Yollar: Hak Sahibi Ne Yapabilir?

Hak sahibi kişi veya kuruluşun başvurabileceği yollar şunlardır:

1. İhtiyati tedbir talep ederek üretim/yayım faaliyetlerinin durdurulması,

2. Tazminat davası açarak maddi/manevi zararların karşılanması (SMK m.149),

3. Ceza davası açılması (SMK m.30 – Bilerek ihlal halinde hapis cezası dahi mümkündür),

4. Platformlara başvuru yaparak dijital modelin kaldırılmasını talep etmek (özellikle Thingiverse, MyMiniFactory, Cults3D gibi siteler).

Ticari Amaçlı Olmasa da Sorun Doğabilir mi?

Hukukta “ticari kazanç” esas alınsa da bazı durumlarda etkinlik, tanıtım ya da sosyal medya gösterimi bile dolaylı ticari faaliyet sayılabilir.

Örneğin:

Bir influencer’ın 3D yazıcıyla ürettiği tasarımı tanıtması,

Tescilli bir ürünü modelleyip açık kaynak olarak paylaşması,

Veya şirket logosunu 3D olarak bastırıp promosyon olarak dağıtması, hepsi potansiyel olarak ihlal oluşturabilir.

Öz Olarak;

3D yazıcılar, hukuki düzenin sınırlarını zorlayan bir teknolojidir. Tasarım hakkı, hâlâ geleneksel üretim ve ticaret yapısına göre şekillendirilmiştir. Oysa 3D üretim, merkezi olmayan, bireysel ama etkili bir üretim modeli sunmaktadır.
Gelecekte bu tür ihlallerin önceden engellenmesi, yapay zekâ destekli içerik tanıma sistemleriyle mümkün olabilir. Ancak bugün için, hak sahiplerinin proaktif olması ve hem hukuki hem teknik önlemlerle kendini koruması gereklidir.