MENA’da Yabancı Yatırımcılar İçin İzin ve Lisans Rejimleri: Ülke Bazlı Karşılaştırma

Giriş
Küresel sermaye akımlarının hızla artmasıyla birlikte, MENA (Orta Doğu ve Kuzey Afrika) bölgesi; zengin doğal kaynakları, stratejik konumu ve cazip teşvik rejimleriyle yabancı yatırımcıların odağına girmiştir. Ancak her ülkenin izin ve lisans gereklilikleri, kuruluş bölgesi (mainland vs. serbest bölge) ve sektör bazlı düzenlemeleri farklılık göstermektedir. Bu makalede, başlıca MENA ülkelerinin yabancı yatırımcılara uyguladığı izin ve lisans rejimleri; aralarındaki benzerlikler, farklılıklar ve yatırımcının dikkat etmesi gereken temel hususlar bakımından detaylı şekilde karşılaştırılacaktır.

---

1. Yasal Çerçeve ve Merkezi Kurumlar

MENA ülkelerindeki yabancı yatırım izin sistemi genellikle iki başlıkta toplanır:

1. Genel Yatırım Onayları: Yatırım izni, yabancı sermaye oranı, yerel ortak şartı gibi temel kriterler bu aşamada belirlenir.

2. Sektörel Lisanslar ve İzinler: Enerji, finans, sağlık, eğitim, inşaat gibi stratejik sektörler için ayrıca bakanlık veya düzenleyici kurul onayları gereklidir.

Yatırımcıya tek durakta hizmet sunan “one-stop shop” kurumsal yapılar, başvuru süreçlerini kısaltmak için giderek yaygınlaşmaktadır. Örneğin;

• BAE’de Dubai Economy & Tourism (DET) ve Abu Dhabi Department of Economic Development (ADDED)

• Suudi Arabistan’da Ministry of Investment (MISA)

• Mısır’da General Authority for Investment and Free Zones (GAFI)

---

2. Birleşik Arap Emirlikleri (BAE)

• Mainland vs. Serbest Bölge

  • Mainland (Kara Bölge): LLC, PJSC, şube ve temsilcilik kurulumunda yerel ortak zorunluluğu (%51) veya ekonomik faaliyete göre %0–49 arasında yabancı pay limiti.

  • Serbest Bölgeler: Dubai Multi Commodities Centre (DMCC), Abu Dhabi Global Market (ADGM) vb. bölgelerde %100 yabancı mülkiyet, kurumlar vergisi muafiyeti ve gümrük kolaylıkları.

• Lisans Tipleri

  1. Ticari (Commercial)

  2. Profesyonel (Professional)

  3. Sanayi (Industrial)

• Süre ve Yenileme

  • İlk lisans genellikle 1–3 yıl arasında verilir; yenileme için faaliyet raporları ve kira sözleşmesi sunulur.

---

3. Suudi Arabistan

• Yatırım Onayı

  • Ministry of Investment of Saudi Arabia (MISA) altında toplanan süreçler; 2020 Yatırım Kanunu uyarınca “Fast Track” prosedürleri.

  • %100 yabancı mülkiyet izni 16 kritik sektörde; geri kalanlarında yerel ortak şartı (genellikle %25–75) aranır.

• Sektörel İzinler

  • Finans: SAMA (Suudi Merkez Bankası) onayı

  • PETROL ve gaz: Saudi Aramco onayları ve ÇED raporu

  • İnşaat: Belediyeden zoning ve yapı ruhsatı

• One-Stop-Shop

  • Investor Services Center üzerinden tek başvuru ile şirket kuruluşu, vizeler, işyeri ruhsatı işlemleri yapılır.

---

4. Mısır

• Genel İzin Süreci

  • GAFI merkezli “single window” sistemi ile başvuru: sermaye teyidi, ana sözleşme tescili, vergi dairesi ve Sosyal Güvenlik Kurumu kaydı.

• Yabancı Ortak Şartı

  • LLC’lerde %100 yabancı mülkiyet mümkündür; belirli stratejik sektörlerde (savunma, nükleer, petrol) izin gerekliliği.

• Sektörel Lisanslar

  • Sağlık: Sağlık Bakanlığı onayı

  • İnşaat: Mısır Belediyeler Birliği’nden inşaat ruhsatı

  • Finans: Mısır Merkez Bankası lisansı

---

5. Fas

• Yatırım Ajansı (AMDIE)

  • Başvuru sonrası 30 gün içinde ön onay; ardından OMPIC (Fas Fikri Mülkiyet Ofisi) kaydı ve Ticaret Siciline tescil.

• Yabancı Sermaye Oranı

  • Tüm sektörlerde %100 yabancı mülkiyet izni; ancak savunma sanayi, nükleer ve tütün ürünlerinde kısıtlamalar.

• Teşvik ve Muafiyetler

  • Yatırım bölgesine göre 10 yıla kadar kurumlar vergisi muafiyeti, KDV iadesi ve gümrük vergisi istisnası.

---

6. Katar

• Lisan ve İzinler

  • Qatar Financial Centre (QFC): Finans sektöründe %100 yabancı mülkiyet, QFC Regulatory Authority onayı.

  • Mainland: Commercial Company Law No. 11/2015 uyarınca yerel ortak şartı (%51 Qatarlı).

• Sektörel Düzenleyiciler

  • Enerji: Ministry of Energy and Industry

  • Telekom: Communications Regulatory Authority (CRA) lisansı

  • Sağlık ve Eğitim: ilgili bakanlıktan izin

---

7. Bahreyn ve Umman

• Bahreyn

  • Economic Development Board (EDB) onayı; ticari lisans Bahrayn Ticaret Sicil Müdürlüğü’nden alınır.

  • %100 yabancı mülkiyet, 0% kurumlar vergisi; finans sektörü için CBB (Bahrain Central Bank) lisansı zorunlu.

• Umman

  • Oman Investment Authority (eski ROAS) tek pencere sistemi; Foreign Capital Investment Law 22/2020 kapsamında %100 mülkiyet imkânı.

  • Petrol, gaz ve madencilikte MOCC (Ministry of Commerce and Industry) ek izinleri.

---

8. Ürdün ve Tunus

• Ürdün

  • Investment Commission lisansı; %100 yabancı sermaye teşviki; stratejik sektörlerde yerel ortak zorunluluğu.

  • Ticaret ve Sanayi Bakanlığı’ndan yürütülen tek durak sistemi.

• Tunus

  • FIPA (Foreign Investment Promotion Agency) onayı; %100 yabancı mülkiyet; 10 yıla kadar vergi muafiyeti.

  • Sektörel bakanlıklardan ek lisanslar (inşaat, turizm, sağlık).

---

9. Karşılaştırmalı Değerlendirme

---

10. Yatırımcı İçin Pratik Öneriler

1. Hedef Ülke Analizi: Sermaye gereksinimi, ortaklık şartı, lisans süreleri karşılaştırılmalı; maliyet ve zaman planlaması yapılmalı.

2. Yerel Hukuk Danışmanı: Sektörel düzenlemelerdeki güncellemeler ve uygulamadaki farklılıklar ancak uzman görüşüyle tam olarak anlaşılır.

3. Serbest Bölgeleri Değerlendirme: Özellikle %100 mülkiyet, vergi muafiyeti ve basitleştirilmiş lisans süreçleri açısından avantajlı olabilir.

4. Uyumluluk (Compliance) Süreçleri: Yıllık rapor, bağımsız denetim, yenileme tarihlerinin takibi cezai yaptırımlardan kaçınma açısından kritik.

5. Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşmaları: Türkiye başta olmak üzere MENA ülkeleriyle imzalı anlaşmalar kâr transferini kolaylaştırır.

---

Sonuç
MENA bölgesindeki yatırım izni ve lisans rejimleri, ülke ve bölge bazında önemli farklılıklar gösterir. Başarılı bir yatırım süreci için; ana hatlarıyla yürütülen “one-stop-shop” sistemlerinden mutlaka faydalanmak, serbest bölge avantajlarını değerlendirmek, sektör özelinde ek lisans yükümlülüklerini tam olarak yerine getirmek ve yerel uzmanlarla sürekli iletişimde kalmak gerekir. Bu sayede yatırımcılar, hem hukuki riskleri en aza indirir hem de bölgede uzun vadeli ve sürdürülebilir bir iş modeli kurabilirler.