Seri Muhakeme Usulü

Seri muhakeme usulü 7188 Sayılı Kanunla hukuk sistemimize gelmiştir. Uygulamasına 01/0112020 tarihinde başlanmıştır. Türk ceza hukuku sisteminde ilk kez savcıya yaptırımı belirleme yetkisi seri muhakeme usulü ile verilmiştir. CMK.m.250 uyarınca; kanunda açıkça belirtilen suçlardan dolayı yapılmakta olan hazırlık soruşturması sırasında, yeterli şüpheye ulaşıldığında, Cumhuriyet savcısının veya kolluğun bilgilendirmesi ve Cumhuriyet savcısı tarafından bizzat yapılan teklifin şüpheli tarafından müdafii huzurunda kabul edilmesi üzerine, şüpheli hakkındaki cezanın yarı oranda indirim yapılarak Cumhuriyet savcısı tarafından belirlendiği ve belirlenen bu cezanın da mahkeme tarafından onaylandığı ceza muhakemesi kurumudur. Seri Muhakeme Usulü, sınırlı sayıdaki suçlar için düzenlenmiş olup, şüphelinin müdafi eşliğinde savcıyla anlaşmasına bağlı olarak daha az ceza almasını sağlamaktadır. Bu sistemde klasik ceza muhakemesi sisteminden ayrılmaktadır. Burada ortada bir iddianame olmadığı gibi, hakim tarafından delillerin değerlendirilmesi de söz konusu olmamaktadır. Tüm bu bilgiler ışığında, Seri Muhakeme Usulü bakımından klasik CMK sistemi ile arasındaki farklar irdelenecektir.

Seri Muhakeme Usulünün Şüpheli Bakımından Faydaları

Şüpheli hakkında yapılacak olan yarı orandaki indirim sayesinde normalde kendisine tatbik imkanı bulunmayan hukuki kurumların tatbiki imkanına kavuşmuş olacaktır.
Şüpheli muhakeme masraflarından muaf olacaktır. Bunun yanı sıra kamuya açık duruşmada halkla yüz yüze gelmekten kurtulmuş olacaktır.
Genel muhakeme kurallarına göre yapılan yargılamanın ne zaman sona ereceği ve hangi ağırlıkta bir cezayla cezalandırılacağı konusundaki belirsizlik ortadan kalkmakta ve şüpheli çok kısa bir süre içerisinde kendisini neyin beklediğini bilme olanağına sahip olmaktadır.
Bunun yanı sıra failin suçtan kurtulamayacağını, kısa zamanda cezalandırılacağını anlaması sayesinde failin ıslahı da daha hızlı, daha kolay ve daha masrafsız olacağından usul ekonomisine katkı sağlanmış olacaktır.

Adli Makamlar Açısından Faydası

Dosyaların daha kısa sürede ve daha az emekle sonuçlandırılması sayesinde zaman ve emek tasarrufu sağlanacaktır. (Usul Ekonomine katkı.)
Elde edilen bu emek ve zaman diğer dosyalarda kullanılacağından, diğer dosyalar bakımından daha adil yargılanma yapılması imkanı elde edilmiş olacaktır.
Bu dosyalarda daha kısa sürede cezalandırmanın gerçekleşmesi, diğer dosyalarda da daha adil yargılamaların yapılması kamunun yargılamaya olan güvenini artıracaktır.

Toplum Açısından Faydası

Bozulan kamu düzeninin daha kısa sürede onarılmış olacaktır.
Failin bir an evvel cezalandırılması sayesinde, cezanın genel ve özel önleme amacına da kısa sürede ulaşılmış olacaktır.
Adliyelere olan güvenin artması özellikle işlenebilecek başkaca suçların işlenmesine engel olacaktır.

Seri Muhakeme Usulünün amaçları bakımından değerlendirdiğimizde; yargının iş yükünün azaltılması amaçlanmaktır. SMU, CMK.m.250’de açıkça düzenlenmektedir. Madde hükmü uyarınca da yargının iş yükünün ve usul ekonomisinin göz önünde bulundurulduğu açıkça anlaşılmaktadır. CMK.m.250”… belirli bir önem derecesinin altındaki suçlarda muhakeme sürecinin formalitelerden arındırılmasını ve kısaltılmasını, işlenen suçlara kısa süre içinde etkili ve orantılı bir karşılık verilerek bozulan kamu düzeninin yeniden sağlanması. .. ” şeklinde açıklanmıştır. 7188 K’nın genel gerekçesinde de “İyi ve etkin işleyen bir ceza adalet sisteminin oluşturulması hukuk devletinin temel amaçları arasında yer almaktadır. Bu amacın gerçekleştirilmesi bakımından, toplumdaki uyuşmazlıkları en kısa sürede, en az masrafla, en etkili ve en tatminkar biçimde sonuçlandırmak için alternatif çözüm yöntemlerinin geliştirilmesi dünya genelinde teşvik edilmekte ve alternatif çözüm yöntemlerinin geliştirilmesi ve yaygınlaştırılması, adil yargılanma hakkı ihlal edilmeksizin basit ve hızlı yargılama usullerinin geliştirilmesi yönünde mevzuat değişiklikleri yapılmaktadır” şeklinde açıklama bulunmaktadır.

CMK’nın 250’nci maddesinde Seri Muhakeme Usulünün uygulanması için pek çok şart belirlenmiştir. Bu şartların bir kısmı failde ya da işlenen suçta bulunması gereken özellikler iken, bir kısmı da bulunmaması gereken özelliklerdir. Seri Muhakeme Usulünün uygulanması konusunda C.savcısının takdir yetkisi bulunmamaktadır. Bu usulün uygulanabilmesi için kanunda açıkça belirtilen şartların bulunması yeterlidir. Kanun maddesi uyarınca Seri Muhakeme Usulünün uygulanabilmesi için aranan şartlar şu şekilde sıralanmaktadır:

Şüphelinin, suçu işlediğine dair yeterli şüphenin bulunması,
Suçun, kovuşturma olanağının bulunması,
Kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilmemiş olması,
Suçun seri muhakeme usulü kapsamında olması;

TCK’da Yer Alan Suçlar

Hakkı olmayan yere tecavüz (m. 154, ikinci ve üçüncü fıkra),
Genel güvenliğin kasten tehlikeye sokulması (m.170),
Trafik güvenliğini tehlikeye sokma (m. 179, ikinci ve üçüncü fıkra),
Gürültüye neden olma (m. 183),
Parada sahtecilik (m. 197, ikinci ve üçüncü fıkra),
Mühür bozma (m. 203),
Resmi belgenin düzenlenmesinde yalan beyan (m. 206),
Kumar oynanması için yer ve imkan sağlama (m. 228, birinci fıkra) ,
Başkasına ait kimlik veya kimlik bilgilerinin kullanılması (m.268).

Özel Kanunlarda Yer Alan Suçlar

6136 sayılı Ateşli Silahlar ve Bıçaklar ile Diğer Aletler Hakkında Kanunun 13 ‘üncü maddesinin birinci, üçüncü ve beşinci fıkralan ile 15 inci maddesinin birinci, ikinci ve üçüncü fıkralannda belirtilen suçlar,
6831 sayılı Orman Kanununun 93 üncü maddesinin birinci fıkrasında belirtilen suç,
1072 sayılı Rulet, Tilt, Langırt ve Benzeri Oyun Alet ve Makinalan Hakkında Kanunun 2 ‘nci maddesinde belirtilen suç,
1163 sayılı Kooperatifler Kanununun ek 2 nci maddesinin birinci fıkrasının (1) numaralı bendinde belirtilen suçtur.
Şüphelinin; çocuk, akıl hastası ya da sağır ve dilsiz olmaması,
Suçun iştirak halinde işlenmesi durumunda, tüm şüphelilerin usulün uygulanmasını kabul etmesi,
Şüpheliye ulaşılabilmiş olması.

Şüpheli hakkında Seri Muhakeme Usulünün uygulanma şartları sağlandıktan sonra, şüpheliye davet gönderilmesi aşaması gündeme gelecektir. Bu kapsamda, şüphelinin daha önce kolluk tarafından bilgilendirilmiş olup olmadığına bakılmaksızın, C.savcısı seri muhakeme usulü hakkında bilgilendirmek ve teklifte bulunmak üzere şüpheliyi davet eder. Bu davet; dijital ortamda olabileceği gibi posta yoluyla da yapılabilir. Davette şüpheli hakkında hangi suçla ilgili soruşturma yürütüldüğü, söz konusu suçun seri muhakeme kapsamına girip girmediği, seri muhakeme usulü tarafından bilgilendirilip, belirtilen tarihte C.savcılığına müdafisiyle birlikte davete icabet edebileceği, mazeretsiz bir şekilde gelmediği takdirde bu usulden vazgeçmiş sayılacağı açıkça belirtilir ve belgelendirilir. Şüphelinin, mazeretsiz olarak davete gelmemesi durumunda C.savcısı tutanak düzenleyerek, soruşturma dosyasına ekler.

Seri Muhakeme Usulünün uygulanmasının teklifi tüm bu bilgilendirmelerin ardından şüpheliye, C.savcısı tarafından yapılacaktır. C.savcısı, şüphelinin işlemiş olduğu suçun yaptırımını teklif ederken TCK.m.61/1’i gözeterek, suçun alt ve üst sınırı içinde temel cezayı tespit ederek, bu cezayı yarısı oranında indirecektir. Temel ceza belirlenirken, şüphelinin yapmış olduğu fiile bağlı arttırım ve indirim nedenleri dikkate alınmaz. Örneğin; suça teşebbüs, yardım etme, olası kast, zincirleme suç gibi. Aynı zamanda C.savcısı, belirlenen bu cezaya ilişkin koşulların bulunması halinde HAGB’ye hükmedebileceği gibi, sonuç ceza hapis cezası olarak belirlenir ise TCK.m.50 uyarınca seçenek yaptırımlara çevrilebilir veyahut m.51 uyarınca da ertelenebilir.

Teklif sonrasında şüphelinin talebi üzerine, şüphelinin teklifi değerlendirmesi için 1 ayı aşmamak üzere makul bir süre verilebilir. Teklifin, müdafii huzurunda, şüphelinin özgür iradesi ile kabulü halinde usul uygulanır. Şayet şüpheli, teklifi açıkça reddeder veya verilen sürede mazeretsiz olarak gelmez ise soruşturmaya genel muhakeme hükümlerine göre devam edilir. Şüpheli, iddianamenin düzenlenmesine kadar C.savcısından seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep edebilir.

Şüphelinin, seri muhakeme usulünün uygulanması teklifini kabul etmesi halinde C.savcısı, mahkemeye hitaben talepname düzenleyerek seri muhakeme usulünün uygulanmasını talep eder. Talepnamede bulunması zorunlu unsurlar şu şekildedir:

Şüphelinin kimliği ve müdafii,
Mağdur veya suçtan zarar görenlerin kimliği,
İsnad olunan suç ve ilgili kanun maddeleri,
Suçun işlendiği tarih, yer ve zaman dilimi,
Şüphelinin tutuklu olup olmadığı,
Tutuklanmış ise gözaltı süreleri ve tutuklama

Ayrıca, şüphelinin işlemiş olduğu suça konu olan olayın özeti ve CMK.m.250/3’te belirtilen şartların gerçekleştiği, belirlenen yaptırım ile CMK.m.250/5 ve 6 uygulanmış ise bunlara ilişkin huşular ve güvenlik tedbirleri talepnamede açıkça belirtilmelidir.

C.savcısı, görevli mahkemeden usulün uygulanmasını yazılı olarak talep eder ve aynı gün içerisinde şüpheli ve müdafiiyi mahkemeye sevk eder. Mahkeme, talepnameyi derhal inceler, şüpheliyi dinler ve usulü sonuçlandırır. Eğer ki talepname seri muhakeme usulünün yönetmeliğine veya CMK.m.250’ye aykırı olarak düzenlenmiş ise, ikmali için C.başsavcılığına geri gönderir. Mahkeme, şüpheliyi müdafii huzurunda dinledikten sonra isnad olunan suçun seri muhakeme usulünün kapsamına girmediğine yönelik hüküm verirse, talebi reddeder. Talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm verilebilmesi için şüphelinin seri muhakeme usulünün uygulanmasını özgür iradesiyle kabul ettiği ve eylemin seri muhakeme usulü kapsamında olduğuna kanaat getirilirse, talepte belirlenen yaptırım doğrultusunda hüküm kurulur. Şüpheli, mahkemece hüküm kurulana kadar bu usulden vazgeçebilir. Ayrıca C.savcısının talebi doğrultusunda mahkemece kurulan hükme itiraz edilebilir. Yaptırım çeşidi istinaf veya temyiz kanun yolu kapsamına girse dahi, şüpheli bu yollara başvuramaz. Şüpheli, sadece kanun yararına bozma ya da yargılamanın yenilenmesi olağanüstü kanun yoluna gidebilir.

Bu konuda daha fazla bilgi almak için büromuzun alanında deneyimli avukatlarından danışmanlık hizmeti sağlayabilirsiniz.

Haşim Karataş

Seri Muhakeme Usulü