Patent Süreci ve Şekil Şartları

Patent Nedir? Kapsam ve Sağlanan Haklar

Patent; teknik bir probleme teknik bir çözüm getiren buluşlara verilen, belirli süreyle coğrafi sınırlar içinde tekel hakkı sağlayan sınai mülkiyet hakkıdır. Patent sahibi, başta üretim, kullanma, satma, ithal etme gibi fiillere yönelik yasaklama yetkisi elde eder. Bu yetki, izinsiz üçüncü kişi faaliyetlerine karşı ihtiyati tedbir, teknik delil tespiti, maddi–manevi tazminat, men ve ref davası gibi hukuki yollara kapı aralar. Ancak patent hakkı mutlak değildir; zorunlu lisans, bireysel kullanım, deneysel istisna, eczacılıkta ruhsat istisnası gibi sınırlamalar söz konusu olabilir.

Patent koruması ulusaldır; Türkiye’de tescil, yalnız Türkiye’yi kapsar. Birden fazla ülkede koruma için çoklu başvuru, Paris Sözleşmesi rüçhanı, PCT (Uluslararası Başvuru) veya EPO (Avrupa Patenti) ile genişletilmiş strateji gerekir.

Türkiye’de Hukuki Çerçeve ve Kurumsal Yapı

Türkiye’de patent hukuku ağırlıkla 6769 sayılı Sınai Mülkiyet Kanunu ve ilgili Yönetmelik ile düzenlenir. İdari süreç, Türk Patent ve Marka Kurumu (TÜRKPATENT) nezdinde yürütülür. Uyuşmazlıklar, Fikri ve Sınai Haklar Hukuk/Ceza Mahkemeleri ve istinaf–temyiz aşamalarında Bölge Adliye Mahkemeleri ile Yargıtay denetimine tabidir.

Temel ilkeler şunlardır:

• Koruma talebi başvuruyla doğar; başvuru tarihi kritik eşiktir.
• Patentlenebilirlik kriterleri evrenseldir: yenilik, buluş basamağı, sanayiye uygulanabilirlik.
• Dosya tekniği, istem yazımı ve şekil şartları tescilin kaderini belirler.
• Yayın şeffaflık sağlar; üçüncü kişiler itiraz/ görüş sunabilir.

Patentlenebilirlik Kriterleri ve İstisnalar

1) Yenilik (Novelty): Dünya çapında kamuya açıklanmış hiçbir bilgi/belge/bulgu buluşla aynı olmamalıdır. Basın, internet, makale, tez, fuar, satış, kullanım, açık sunum/sergi dâhil. Türkiye’de genel bir “geniş süreli ihsanlı süre (grace period)” bulunmaz; sınırlı sergi istisnası gibi durumlar mevcuttur. Bu nedenle başvuru öncesi gizlilik kritik öneme sahiptir.

2) Buluş Basamağı (Inventive Step): İlgili teknik alandaki ortalama uzman için buluş, mevcut tekniğin basit bir uzantısı/çıkarımı olmamalıdır. Teknik etki, beklenmedik sonuç ve problem–çözüm yaklaşımı burada belirleyicidir.

3) Sanayiye Uygulanabilirlik: Buluş, sanayi alanında üretilebilir/kullanılabilir nitelikte olmalı; salt teorik veya spekülatif anlatımlardan ibaret olmamalıdır.

İstisnalar/Patentlenemeyen Konular (özet):

• Keşifler, bilimsel teoriler, matematiksel yöntemler; edebî/sanatsal eserler; iş faaliyet planları ve zihni/oyun/iş yöntemleri (soyut hâlleriyle).
• Bilgisayar programları “oldukları şekliyle” (as such) – ancak teknik etki yaratan yazılım–donanım çözümleri, sistem–yöntem bütünleri belirli şartlarda korunabilir.
• Cerrahi/terapötik tedavi yöntemleri; insan/bitki/ hayvan türleri (biyoteknolojide istisnalar ve ürün–yöntem ayrımı ayrıca incelenir).

Başvuru Öncesi Strateji: Gizlilik, Araştırma ve Sahiplik

Gizlilik: Yayın, tez, sunum, satış, tanıtım, müşteri denemesi gibi her açıklama yeniliği bozabilir. NDA (Gizlilik Sözleşmesi) kullanın, erişim kontrolleri kurun, seri numaralı protokoller ve laboratuvar defterleri tutun.

Ön Araştırma / FTO (Freedom to Operate): Patent veri tabanlarında (ör. Espacenet, Patentscope) ön teknik araştırma yapın. FTO, ürününüzün üçüncü kişi patentlerini ihlâl edip etmediğini analiz eder; patentlenebilirlikten ayrıdır.

Sahiplik ve Çalışan Buluşu: Buluşu kim yaptı? Tek buluşçu mü, ortak buluş mu? İş ilişkisi varsa hizmet buluşu hükümleri devreye girer.

Ticarileştirme Planı: Lisans mı, doğrudan üretim mi, spin-off mu? Coğrafi pazarlara göre Paris rüçhanı, PCT, EPO takvimi kurun.

Şekil Şartları: Dosya Bileşenleri ve Teknik Format

Başvurunun omurgası tarifname–istemler–özet–çizimler bütünüdür. Şekil şartlarına uyum, şekli incelemede ret riskini azaltır ve sonrasındaki araştırma–inceleme kalitesini artırır.

1) Başvuru Formu ve Kimlik Unsurları

• Başvuru sahibi(leri), buluşçu(lar) ve adresler.
• Vekil bilgileri (varsa).
• Başvuru dili: Türkçe. Yabancı dilde sunum yapılırsa belirlenen sürede Türkçe çeviri zorunluluğu doğar.
• Rüçhan beyanı: Paris Sözleşmesi kapsamında 12 ay içinde; numara–tarih–ülke bilgileri ve belgesi.

2) Tarifname (Açıklama)

• Teknik alan ve tekniğin bilinen durumu (background).
• Buluşun çözmeye çalıştığı problem ve teknik çözüm.
• Çizimlere atıf yaparak uygulama örnekleri ve en iyi uygulama (best mode) anlatımı.
• Sanayiye uygulanabilirlik beyanı.
• Numara–işaret listesi ve referans numaraları ile tutarlılık.
• Destek ilkesi: Tarifname, istemleri tam desteklemelidir.

3) İstemler

• Koruma kapsamını hukuken belirler.
• Bağımsız istem(ler): sistem/yöntem/cihaz/ürün düzeyinde çekirdek koruma.
• Bağımlı istem(ler): tercih edilen özellikler, daraltmalar; ihtilaflarda stratejik manevra alanı sağlar.
• Açıklık, özlülük, netlik ve gerekçelendirilmiş teknik özellikler şarttır.

4) Özet

• Teknik alan ve temel çözümün kısa sunumu (genellikle 150–250 kelime).
• Tek çizim seçimi gerekebilir; kamuya arama kolaylığı sağlar.

5) Çizimler

• Çizgi kalitesi, referans numaraları, sayfa düzeni ve okunabilirlik.
• Metin içermemesi genel kuraldır; istisnalar sınırlıdır.
• Görsel tutarlılık: aynı unsur aynı referans numarasıyla gösterilir.

6) Biçim ve Sunum Standartları

• A4 kağıt ölçüleri, kenar boşlukları, satır numaralama/ sayfa numarası; satır aralığı ve puntolar.
• PDF/elektronik başvuru standartları ve dosya adlandırma.
• Ücret makbuzları ve son tarihlerin takibi.

Başvuru Süreci: Aşamalar ve Zaman Çizelgesi

1) Dosyalama ve Şekli İnceleme

• Online başvuru; başvuru tarihi, dosya numarası alınır.
• Şekli eksiklik varsa bildirilir; süre içinde tamamlanmazsa reddedilebilir.

2) Araştırma Talebi ve Raporu

• Ücret yatırılır; arama otoritesi ilgili dokümanları listeler (X/Y/A vb. kategoriler).
• Rapor, yenilik/buluş basamağı açısından kritik yol göstericidir.

3) Yayın (Genellikle 18. Ay)

• Başvuru dosyası kamuya açılır; üçüncü kişiler görüş/itiraz sunabilir.
• Erken yayın talebi stratejik olarak düşünülebilir.

4) İnceleme Talebi

• Araştırma sonrası belirlenen sürede yapılır; aksi hâlde başvuru geri çekilmiş sayılabilir.
• İnceleme raporu, istemlerin patentlenebilirliği hakkında bağlayıcı değerlendirme içerir.

5) Nihai Aşama: Verme/Red ve Belge Düzenleme

• Uygunluğa göre patent verilir; yıllık ücretler devreye girer.
• Red hâlinde itiraz/yargı yolu mümkündür.

6) Yıllık Ücretler ve Devam Eden Yükümlülükler

• Patent ömrü genellikle 20 yıl; her yıl yenileme (yıllık ücret) gerekir.
• Ücret kaçırılırsa koruma düşebilir; ek süre–af seçenekleri sınırlı ve masraflıdır.

Faydalı Model ile Patent Arasındaki Farklar

• Şartlar: Her ikisinde “yenilik” ve “sanayiye uygulanabilirlik” aranır; faydalı modelde buluş basamağı eşiği daha düşüktür (veya farklı değerlendirilir).
• Süre: Faydalı model koruması genellikle 10 yıl ile sınırlıdır.
• Kapsam: Yöntem ve kimyasal maddeler genelde faydalı model kapsamına girmez (ayrıntılar mevzuata göre değerlendirilir).
• Hız/Maliyet: Faydalı model prosedürü nispeten hızlı ve ekonomiktir; fakat koruma derinliği ve itiraz–hükümsüzlük riskleri farklıdır.

Uluslararası Strateji: Paris Rüçhanı, PCT ve EPO

Paris Rüçhanı (12 Ay): Türkiye’deki ilk başvurudan itibaren 12 ay içinde başka ülkelerde aynı buluş için başvuru yapıldığında, ilk tarih rüçhan olarak korunur. Bu, araya giren açıklamalara karşı önemli bir kalkan sağlar.

PCT (Patent İşbirliği Anlaşması): Tek bir uluslararası başvuru ile 150+ ülkede rüçhanın korunmasını ve uluslararası araştırma/ön inceleme raporlarını sağlar. Nihai koruma için her ülkeye ulusal aşama giriş yapılır (genellikle 30/31. ay). Stratejik faydası: masrafları ertelemek, pazar testleri yapmak, yatırım bulmak.

EPO/EPC (Avrupa Patenti): EPC kapsamında EPO nezdinde tek başvuru ile üye ülkelerde (seçilerek) koruma elde edilir. Veriliş sonrası her ülkede valide edilmesi ve yıllık ücretlerin ilgili ülkelerde ödenmesi gerekir. Dil, çeviri ve ücret stratejisi toplam maliyeti belirler.

İstem Yazımı: Bağımsız/Bağımlı İstemler ve Destek İlkesi

İstemler, patentin sınır çizgileridir. Yazım ilkeleri:

• Açıklık ve netlik: Terimler belirli, ölçülebilir ve teknik olmalı; “yaklaşık”, “oldukça” gibi belirsizliklerden kaçınılmalı veya açıklanmalıdır.
• Destek: Her özellik tarifnamede açıklanmış olmalı; sonradan eklenen unsurlar yeni metin (added matter) riski taşır.
• Bağımsız istem: Temel teknik çözümü minimal ama yeterli unsurlarla tarif eder.
• Bağımlı istemler: Tercihli nitelikler, alternatifler ve daraltmalar içerir. Uyuşmazlıkta esneklik sağlar.
• Yöntem/ürün/sistem istem kombinasyonları: Teknik etki perspektifinde, farklı ihlâl senaryolarına karşı kapsama çeşitliliği sağlar.
• Yazılım–donanım buluşları: “Teknik etki”yi somutlamak, iş yöntemi soyutluğunu arındırmak önemlidir (ör. işlemci, hafıza, sensör, sinyal işleme adımları).
• Kimya/ilaç: Bileşik, tuz, polimorf, formülasyon, doz aralığı, endikasyon vb. için destek ve deneysel veri ilişkisi titizlikle kurulur.

Sık Hatalar ve Red Nedenleri

1. Kamuya Erken Açıklama: Fuar, web sitesi, tez/özet, satış; (istisna kapsamı dar).
2. Zayıf Tarifname: En iyi uygulama anlatılmamış, yetersiz örnekler, teknik etki ortaya konmamış.
3. Kötü İstem Stratejisi: Çok dar/çok geniş; belirsiz terimler; destekten yoksun alt özellikler.
4. Araştırma–İnceleme Aşamalarında Pasiflik: Ofis yazılarına süresinde ve argümantasyonla yanıt verilmemesi.
5. Yıllık Ücretlerin Kaçırılması: Takvim yönetimi zayıf; vekil–muhasebe iletişimi eksik.
6. Yanlış Koruma Türü: Faydalı model/patent ayrımının yanlış yapılması.
7. Yanlış Sınıflandırma (IPC/CPC): Araştırma kapsamını etkileyebilir.
8. Rüçhan Belgeleri/Çevirilerin Gecikmesi.

Çalışan Buluşları (Hizmet Buluşu) ve İşveren İlişkisi

İş sözleşmesi kapsamında geliştirilen buluşlar hizmet buluşu olabilir. İşverenin buluş üzerinde tam/ kısmi hak talebi, ödenecek bedel, bildirim süreleri ve devir/başvuru yükümlülükleri düzenlenmiştir. Uygulamada dikkat edilmesi gerekenler:

• Buluş bildirim formu ve teknik açıklama; tarihleme ve onay.
• Bedel hesaplaması: Buluşun ekonomik değeri, çalışanın katkısı, firmanın rolü.
• Gizlilik ve rekabet: İşten ayrılma senaryolarında sırların korunması.
• Start-up/üniversite iş birlikleri: Paylaşımlı sahiplik ve lisans modelleri.

Yayın, İtiraz ve Tescil Sonrası Hakların Kullanımı

Yayın: 18. ay civarında dosya kamuya açılır. Üçüncü kişi görüşleri (observations) veya itiraz mekanizmaları gündeme gelebilir.

İtiraz/Ofis Yazılarına Cevap: Araştırma–inceleme raporlarına karşı teknik argüman, doküman ayrıştırma, problem–çözüm yaklaşımı, ikame motivasyonu (teşvik) gibi EPO’ya paralel araçlar kullanılabilir.

Tescil Sonrası:

• Yıllık ücret takibi.
• Patent işaretlemesi (ürün/ambalaj/web sitesi) ihlâl yargılamalarında kusur/kötü niyet tartışmalarında rol oynayabilir.
• Portföy yönetimi: Aile başvurular, bölünmüş başvuru (divisional), tamamlayıcı koruma seçenekleri.

Hükümsüzlük, Tecavüz ve Uyuşmazlık Çözümü

Hükümsüzlük: Yenilik/buluş basamağı eksikliği, yetersiz açıklama, kapsam aşımı gibi nedenlerle ileri sürülebilir.
Tecavüz: Patent kapsamına giren üretim/kullanım/satış/ithalat fiilleri. Delil tespiti, ihtiyati tedbir, maddi–manevi tazminat ve kazancın iadesi gündeme gelir.
Savunmalar: Eşdeğer unsurlar doktrini, muafiyetler, ön kullanım hakkı, lisans savunması, tükenme ilkesi.
Alternatif Uyuşmazlık Çözümü: Arabuluculuk, tahkim ve lisans müzakereleri; özellikle teknoloji transferinde hızlı çözümler sağlayabilir.

Lisanslama, Devir ve Teminatlandırma

Patent, lisans (münhasır/ inhisari olmayan), devir, rehin/teminat konusu olabilir. Sözleşmelerde:

• Kapsam ve coğrafya, süre, alt lisans, kalite kontrolü.
• Royalty modeli (sabit/ciro/ kademeli), raporlama ve denetim.
• İhlâl/defans yükümlülükleri, dava masrafları ve iş birliği.
• Gizlilik ve rekabet hükümleri.
• Kayıt/tescil süreçleri ve üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilirlik.

Uygulamada Zaman, Maliyet ve Pratik Takvim

Aşağıdaki çizelge temsilidir; teknoloji alanına, dosya karmaşıklığına, ofis iş yüküne ve stratejiye göre değişir:

• Başvuru ve şekli inceleme: 1–3 ay.
• Araştırma raporu: 6–12 ay.
• Yayın: 18. ay civarı (erken yayın talebi mümkündür).
• İnceleme talebi ve rapor: 12–24 ay.
• Verilme/red: 24–48 ay arası değişebilir.
• Yıllık ücretler: Başvuru tarihinden itibaren her yıl.
• Uluslararası: PCT başvurusu 12 ay içinde; ulusal aşama 30/31. ay; EPO’da muayene süreci farklı değişkenlere bağlıdır.

Maliyetler; vekil ücretleri, çeviriler, çizim, araştırma/inceleme ücretleri, yıllık yenilemeler ve muhtemel itiraz/düzeltme masraflarını içerir. Planlama yaparken nakit akışı ve pazar öncelikleri gözetilmelidir.

Sonuç ve Öneriler

Türkiye’de patent tescili, hukukî titizlik ve teknik derinlik gerektirir. Başvuru öncesinden başlayarak gizlilik, ön araştırma ve doğru strateji; başvuruda ise şekil şartlarına kusursuz uyum, güçlü tarifname–istem mimarisi, araştırma–inceleme sürecinde hızlı ve ikna edici cevaplar belirleyicidir.

Uluslararasılaşma hedefi olan projeler için Paris rüçhanı, PCT ve EPO zaman kapıları doğru yönetilmelidir. Tescil sonrası, yıllık ücretler ve portföy yönetimi kadar, ihlâl/hükümsüzlük risklerine karşı delil–tedbir altyapısının da kurulması gerekir.

Profesyonel destekle ilerlemek, hem tescil başarısını artırır hem de tescil sonrası ticari değer yaratma kapasitesini güçlendirir.