Hukuka Uygunluk Denetimi Olmadan İş Ortaklığı Kurmak Ne Gibi Riskler Taşır?

Giriş

Günümüz iş dünyasında şirketler, farklı pazarlara erişim, teknolojiye yatırım veya yeni fırsatları değerlendirmek amacıyla sıklıkla iş ortaklıkları kurmaktadır. Ancak, bu tür ortaklıklar kurulmadan önce yapılan hukuki değerlendirmelerin eksik veya hiç yapılmaması, taraflar açısından ciddi hukuki, mali ve itibari riskleri beraberinde getirebilir. Bu nedenle, bir iş ortaklığı kurulmadan önce legal compliance audit (hukuka uygunluk denetimi) yapılması elzemdir. Bu makalede, hukuka uygunluk denetimi yapılmaksızın kurulan iş ortaklıklarının doğurabileceği riskler, hem teorik dayanaklarıyla hem de kurgusal bir örnek olayla birlikte açıklanacaktır.

---

1. Hukuka Uygunluk Denetimi Nedir?

Hukuka uygunluk denetimi (compliance audit), bir şirketin;

• Faaliyetlerinin yasalara ve düzenlemelere uygunluğunu,

• Kurumsal yapısının şeffaflığını,

• Sözleşme yükümlülüklerini,

• Vergi, çevre, iş sağlığı ve güvenliği gibi regülasyonlara uyum düzeyini,

• Kişisel veri koruma, etik kurallar, ticaret hukuku gibi alanlardaki uygulamalarını

detaylı şekilde inceleyen ve belgeleyen sistematik bir süreçtir.

Bir iş ortaklığı kurulmadan önce, karşı tarafın bu yönlerden denetlenmesi; ileride doğabilecek hukuki sorunların önüne geçmek açısından yatırım öncesi yapılması gereken en temel adımlardan biridir.

---

2. Teorik Temel: Şirketlerin Dürüstlük Kuralı ve İyi Niyet Sorumluluğu

Türk Borçlar Kanunu’nun temel ilkelerinden biri olan dürüstlük kuralı (TBK m.2), tarafların sözleşme müzakerelerinde ve ifasında iyi niyetli davranmasını emreder. İş ortaklığı sözleşmelerinde ise bu ilke şu şekilde somutlaşır:

• Taraflar, karşı taraf hakkında gizlediği hukuka aykırı işlemler varsa, bu bilgileri paylaşma yükümlülüğü altındadır.

• Ortaklık süresince ortaya çıkacak yasal engeller, tüm tarafları etkiler.

• Bilerek veya ihmalen hukuki sorunlara neden olan taraf, tazminat sorumluluğuyla karşılaşabilir.

Hukuka uygunluk denetimi yapılmadan kurulan iş ortaklıkları, bu iyi niyet yükümlülüğünü ve sözleşme özgürlüğünü zedeleme riski taşır.

---

3. Kurgusal Örnek Olay: ARS Enerji A.Ş. & DLT Geri Dönüşüm Ltd. Şti.

Ortaklık Kurulumu

ARS Enerji A.Ş., yenilenebilir enerji alanında faaliyet gösteren ve kamu ihalelerine giren büyük ölçekli bir firmadır. 2024 yılında, atık malzemelerin geri dönüştürülmesi yoluyla enerji üreten bir tesis kurmak amacıyla DLT Geri Dönüşüm Ltd. Şti. ile bir iş ortaklığı kurar.

Denetim Yapılmadan Kurulan Ortaklık

ARS, DLT firmasının çevre lisanslarına sahip olduğunu ve ilgili sektör tecrübesinin bulunduğunu şifahi olarak teyit etmiş, ancak yazılı bir compliance audit raporu almamıştır. Ortaklık sözleşmesi ise “iyi niyet, eşit sorumluluk ve kar paylaşımı” ilkelerine dayalı olarak hazırlanmıştır.

Ortaya Çıkan Sorunlar

1. Çevre Lisansının Sahte Olduğu Anlaşıldı: DLT firmasının sunduğu belge, eski bir başka şirkete ait lisansın kopyasıydı.

2. Vergi Borcu Nedeniyle Haciz Uygulandı: DLT firmasının geçmiş döneme ait 1.4 milyon TL’lik vergi borcu nedeniyle, ortak tesise haciz konuldu.

3. Personel Çalıştırma İzinleri Eksikti: Geri dönüşüm tesisinde çalışan işçiler için SGK girişleri yapılmamıştı.

4. İtibar Kaybı Yaşandı: Tesisin mühürlenmesi, kamu ihalelerine katılımda ARS’nin puan kaybetmesine yol açtı.

Sonuç

Bu olay sonrası, ARS Enerji A.Ş., hem mali kayıp yaşadı hem de kamu nezdinde ciddi itibar kaybına uğradı. Ortaklık feshedildi, ancak doğan zararların çoğu geri alınamadı.

---

4. Hukuki Risk Alanları: Denetimsiz Ortaklıkların Taşıdığı Tehlikeler

Hukuka uygunluk denetimi yapılmadan kurulan iş ortaklıklarının yaratabileceği başlıca riskler şunlardır:

a) Ortaklık Sıfatıyla Sorumluluk

Ortaklık kurulduktan sonra:

• Vergi borcu,

• SGK primi,

• İdari para cezaları,

• Tazminat yükümlülükleri

gibi kamusal ve özel borçlardan müteselsilen sorumluluk doğabilir. Bir tarafın ihmali diğer tarafı da yükümlü kılar.

b) Sözleşmelerin Hükümsüzlüğü

Ortaklık esas sözleşmesinde;

• Şirketin hukuki ehliyeti yoksa,

• Faaliyet konuları yasaya aykırıysa,

• Yetkili temsilciler imzalamadıysa,

sözleşme hükümsüz sayılabilir.

c) Kamu İhalelerinden Yasaklanma

İhaleye katılan iş ortaklarından biri daha önce:

• Rekabet ihlali,

• Yolsuzluk,

• Usulsüzlük,

gibi suçlarla cezalandırılmışsa, iş ortaklığı tüm taraflar için ihale yasağı riski yaratır.

d) Kişisel Veri ve KVKK Uyum İhlalleri

İş ortaklığı kapsamında:

• Çalışan,

• Müşteri,

• Tedarikçi verilerinin,

hukuka aykırı şekilde paylaşılması KVKK kapsamında idari para cezası ve tazminat davalarına yol açar.

---

5. Pratik Adımlar: Ortaklık Öncesi Hukuki Denetim Süreci Nasıl Olmalı?

Bir iş ortaklığı öncesinde hukuki denetim için aşağıdaki adımlar izlenmelidir:

1. Şirketin Hukuki Belgelerinin İncelenmesi: Ticaret sicil gazetesi, imza sirküleri, ana sözleşme.

2. Ruhsat ve Lisans Durumu: İlgili sektör faaliyet izinlerinin geçerliliği kontrol edilmeli.

3. Vergi ve SGK Borcu Sorgulaması: Güncel borç durumları tespit edilmeli.

4. Devam Eden Dava ve Takipler: Şirket aleyhine açılmış davalar, icra takipleri sorgulanmalı.

5. KVKK ve İş Hukuku Uygulamaları: Kişisel verilerin korunması ve işçi-işveren ilişkileri denetlenmeli.

6. İtibar Araştırması: Kamuya açık siciller, basın arşivleri ve kamu kurumlarıyla geçmiş ilişkiler incelenmeli.

---

6. Risklere Karşı Koruyucu Hükümler: Sözleşmesel Güvenceler

İş ortaklığı sözleşmelerinde, hukuki denetim sonrası aşağıdaki güvenceler eklenmelidir:

• Tazminat Maddesi: Ortaklardan biri nedeniyle doğacak zararlarda sorumluluğun kimde olacağı açıkça yazılmalı.

• Garanti ve Taahhüt Hükümleri: Ortaklar, kendi şirketlerine ilişkin bilgilerin doğruluğunu garanti etmelidir.

• Sözleşmeden Cayma Hakkı: Hukuka aykırılık tespiti halinde diğer tarafın sözleşmeden dönme hakkı saklı tutulmalıdır.

• Teminat Talepleri: Ortaklık öncesi riskli şirketten banka teminat mektubu veya teminat senedi alınması.

---

7. Uyum Denetiminin Yatırımcıya Sağladığı Avantajlar

---

8. Sonuç ve Değerlendirme

İş ortaklıkları, şirketlerin büyüme ve gelişim stratejilerinin önemli bir parçasıdır. Ancak bu süreç, yalnızca ticari verilerle değil, hukuki sağlamlık ile de değerlendirilmelidir. Hukuka uygunluk denetimi yapılmadan atılacak her adım, yalnızca yatırımcı için değil; markanın itibarı, ticari güvenilirliği ve sürdürülebilirliği için büyük riskler taşır.

Bu nedenle iş ortaklığı kurulmadan önce yapılacak hukuki uyum denetimi, yalnızca bir prosedür değil, zarar önleyici stratejik bir adımdır.

Hukuk Fakültesi Öğrencisi Gamze Akbulut